Zakończenie II WŚ miało przynieść światu pokój, jednak zamiast tego nad Europą zapadła "Żelazna Kurtyna", a dawni sojusznicy stali się wrogami. Nastała era Zimnej Wojny, konfliktu wyjątkowego i unikalnego na tle innych wydarzeń historycznych. Była to wojna bez frontów i dwóch wrogich armii w okopach. Starcia pod zasłoną lokalnych sporów odbywały się w krajach III Świata. Nie aspekt militarny okazała się najważniejszy w tej wojnie, lecz ekonomia i propaganda. Zimna Wojna to jedyny w historii konflikt totalny, rozgrywający się na każdym polu życia społecznego, a którego końcem mogło być całkowite wyniszczenie obu stron. Wojna atomowa stała się realnym zagrożeniem, gdy w 1949 r. ZSRR przeprowadziło eksplozję pierwszej radzieckiej bomby atomowej. Możliwość jej wyprodukowania komuniści zawdzięczali swoim szpiegom działających na terenie USA.
[image-browser playlist="579056" suggest=""]
Gdy w Ameryce rozpoczęły się procesy sowieckich agentów, cały naród ogarnął strach przed komunizmem ("Second Red Scare"). Obrońcą narodu miał okazać się senator McCarthy, który powołał komisję śledczą tropiącą szpiegów i agentów, jednak lekarstwo okazało się gorsze od choroby. Ofiarą polowania na czerwone czarownice okazali się w większości niewinni, powszechnie znani ludzie, jak np. Charlie Chaplin. Strach przed szpiegami przemienił się w obawę, by nie zostać oskarżonym o bycie jednym z nich. W tej atmosferze po kilku latach nieobecności Atlas Comics (obecnie Marvel Comics) w 1953 r. przywróciło Kapitana Amerykę. Hasłem promującym komiks było Captain America Commie Smasher!, a pierwszą misją bohatera było powstrzymanie Red Skulla (Alberta Malika), który w swoim drugim wcieleniu był przywódcą przestępczej organizacji powiązanej z ZSRR. Próba zmiany wizerunku i uczynienia z ikony amerykańskiego patriotyzmu pogromcy komunistów nie została przyjęta z entuzjazmem przez czytelników. Po ośmiu numerach tytuł został zlikwidowany. Gdy wiele lat później Kapitan Ameryka powróci na łamach "The Avengers", epizod z lat 50. zostanie wymazany. Okaże się, że po II WŚ Steve Rogers był zahibernowany w bryle lodu, a podczas jego nieobecności pogromcą komunistów był profesor historii i agent FBI (William Burnside).
[image-browser playlist="579057" suggest=""]
W latach 50. liderem komiksów o superbohaterach było wydawnictwo National Allied Publications (obecnie DC Comics), które publikowało przygody Supermana, Batmana czy Wonder Woman. W 1956 pojawia się komiks "Showcase", którego celem było prezentowanie nowych bohaterów i testowanie zainteresowania czytelników. Na jego łamach odrodził się "Flash" jako Barry Allen, którego przygody zostały ukierunkowane w stronę science-fiction, nurtu niezwykle popularnego w kinie tej dekady. "Showcase" przyniosło również powrót "Green Lantern". Przed II WŚ komiksy z tej serii opowiadały o przygodach Alana Scotta, który był jednym z wielu bohaterów walczących z przestępczością. Natomiast w nowej wersji superbohaterem został pilot myśliwca Hal Jordan. Po spotkaniu trzeciego stopnia z umierającym kosmitą otrzymuje swój pierścień i staje się członkiem międzygalaktycznych sił porządkowych. Skojarzenia z Organizacją Narodów Zjednoczonych oraz NATO wydają się prawdopodobne i często przez badaczy podejmowane. W 1960 debiutuje "Justice League of America" zrzeszająca w swoich szeregach najważniejszych supebohaterów DC. Komiks od razu staje się najlepiej sprzedającym się tytułem tego wydawnictwa. W tym czasie konkurencja stoi na skraju bankructwa. Kolejna epoka w dziejach komiksu związana jest właśnie z Marvel Comics i ze słynnym Stanem Lee.
W listopadzie roku 1961 jako odpowiedź na kasowy tytuł konkurencji pojawia się komiks "Fantastic Four", stworzony właśnie przez Stana Lee oraz Jacka Kirby’ego. Pod wieloma względami przygody tej grupy superbohaterów różnią się od ich poprzedników. Po pierwsze, akcja przygód zostaje osadzona w Nowym Jorku, a nie w fikcyjnym mieście. Tym samym na łamach komiksu będą mogły wkrótce pojawić się postacie z życia publicznego, a prawdziwe historyczne wydarzenia będą miały wpływ na bohaterów. Geneza ich mocy związana jest z wyścigiem zbrojeń i początkiem lotów kosmicznych. Kilka miesięcy wcześniej sowiecki astronauta Jurij Gagarin jako pierwszy człowiek w historii odbył lot w kosmos. Fakt, że komuniści potrafili wysłać załogę w przestrzeń kosmiczną i bezpiecznie ją sprowadzić, wywołał w Ameryce niepokój bliski panice. Drugim wyróżnikiem był stosunek do podwójnej tożsamości. Członkowie Fantastycznej Czwórki jako pierwsi ujawnili swoje prawdziwe nazwiska, stając się ulubieńcami mieszkańców komiksowego Nowego Jorku. Kolejna niezwykła cecha tego komiksu to motyw problemów z nadprzyrodzonymi mocami. Ben Grimm/The Thing przeżywa wewnętrzne rozterki, gdyż przed wypadkiem był wysportowanym i przystojnym młodym mężczyzną, a obecnie jego skóra pokryta jest twardą warstwą skały, co czyni go niezwykle silnym i wytrzymałym, ale jednocześnie deformuje jego wygląd. Depresja w połączeniu z wybuchowym charakterem sprawia, że w drużynie dochodzi do częstych kłótni. Zresztą każdy z bohaterów został obdarzony co najmniej kilkoma wyróżniającymi cechami, a poza ratowaniem świata muszą zmagać się z problemami dnia codziennego. Tym samym, wraz z pojawieniem się Fantastycznej Czwórki, rozpoczęła się w komiksie epoka, którą osobiście nazywam "Okresem Superbohaterów i ich zwyczajnych problemów".
[image-browser playlist="579058" suggest=""]
Drugim słynnym bohaterem jest Hulk, który po raz pierwszy, jeszcze w szarym odcieniu, pojawia się w maju 1962 r. Komiks nawiązujący do postaci Frankensteina oraz pary Dr. Jekylla i Pana Hyde'a odwołuje się również do współczesnego strachu przed bombą atomową i skutkami promieniowania. Po wielu latach komiksowych przygód autorzy skupią się dodatkowo na problemie schizofrenii Bruce'a Bannera i jego traumy z dzieciństwa.
Kolejnym w galerii bohaterów z licznymi problemami jest Spider-Man. Postać ta debiutuje na łamach "Amazing Fantasy" w sierpniu 1962 roku. To pierwszy superbohater nie będący dorosłym mężczyzną, a nastolatkiem. Poza walką z nowojorska przestępczością, Peter Parker musi radzić sobie z nauką w szkole, pracą fotografa w redakcji gazety, chorowitą ciotką May, wyrzutami sumienia z powodu śmierci wujka Bena, mieszkańcami miasta, którzy uważają go za przestępcę, no i oczywiście z problemami miłosnymi. Młodzi czytelnicy z marszu pokochali swojego rówieśnika, a komiks stał się flagowym tytułem wydawnictwa.
[image-browser playlist="579059" suggest=""]
W tym samym miesiącu na łamach "Journey into Mystery" debiutuje Thor. Pomysł, by wykorzystać boga z mitologii w komiksie, ponoć pojawił się w głowie Stana Lee, gdy w radiowym wywiadzie opisywał superbohaterów jako mitologicznych herosów kultury amerykańskiej. Przygody Thora pełne były wątków fantasty i rozwijały motywy z nordyckiej mitologii. Nie przeszkodziło to jednak Bogowi Piorunów walczyć razem z amerykańskimi żołnierzami w Wietnamie czy być porwanym przez komunistów.
Kolejny z bohaterów Marvela również brał udział w konflikcie na Półwyspie Indochińskim, a co więcej narodził się w wietnamskiej dżungli. W numerze "Tales of Suspense" z marca 1963 roku Tony Stark odwiedza amerykańskich żołnierzy w Wietnamie i prezentuje najnowsze zdobycze technologii militarnej. W wyniku zasadzki zostaje porwany przez oddział komunistów z Wietnamu Północnego. Od ich przywódcy Wong-Chu otrzymuje propozycję nie do odrzucenia – albo zbuduje dla komunistów broń zdolną wygonić parszywych kapitalistów z ich ziem, albo zginie.
[image-browser playlist="579060" suggest=""]
We wrześniu tego samego roku duet Lee-Kirby otwiera Xavier's School for Gifted Youngster, gdzie oryginalny skład X-Men – Cyclops, Beast, Iceman, Angel i Marvel Girl – pod okiem prof. Charlesa Xaviera uczy się, jak panować nad swoimi zdolnościami. Pod płaszczem opowieści o dyskryminacji mutantów można odnaleźć nawiązania do sytuacji czarnoskórych mieszkańców USA. Walka o ich prawa obywatelskie rozpoczęła się już w połowie lat 50. wraz z "nieposłuszeństwem" czarnoskórej Rosy Parks, która odmówiła ustąpienia miejsca w autobusie białemu mężczyźnie. Warto również zaznaczyć, że w roku narodzin Mutantów miał miejsce Marsz na Waszyngton, gdzie Martin Luther King wygłosił historyczne przemówienie "I Have a Dream".
Walka o drugą emancypację czarnoskórych w USA była jednym z wielu burzliwych wydarzeń kontrrewolucji lat 60. Pokolenie urodzone po II wojnie światowej, gdy osiągnęło wiek aktywności społecznej, nie zaakceptowało zastanej rzeczywistości. Młodzi Amerykanie odrzucili wartości uznawane przez ich rodziców za podstawowe. Kariera, dobra materialne i wzajemna rywalizacja przestały być wyznacznikiem rozwoju i sukcesu jednostki. Wraz z ich odtrąceniem przyszło rozczarowanie polityką reprezentowaną przez konserwatywnych białych mężczyzn w średnim wieku oraz kulturą promującą zastany model rzeczywistości. Tę negację społecznych realiów przyjęło się nazywać "kontestacją". W jej rezultacie pojawiły się rozmaite, często skrajne wobec siebie, próby dokonania zmian w społeczeństwie. Od radykalnej walki Czarnych Panter do biernego oporu Martina Luthera Kinga, od wolnej miłości na Festiwalu Woodstock do ekscesów Hell Angels na koncercie Rolling Stones czy choćby od wkładania kwiatów w lufy pistoletów, a skończywszy na opluwaniu i oblewaniu farbą weteranów wracających z wojny. Serca amerykańskiej młodzieży zdominował rock&roll, narkotyki i styl życia nowych subkultur z hippisami na czele. Przez społeczeństwo przeszła również fala fascynacji religiami wschodu – buddyzmem, kabałą, Hare Kryszny czy hinduizmem – oraz ruchem New Age, okultyzmem czy satanizmem. Wyczuwając zauważalne zainteresowanie tą tematyką Stan Lee wraz z rysownikiem Stevem Ditko na łamach "Strange Tales" w lipcu 1963 r. publikuje historię "Dr. Strange Master of Black Magic!". Tym samym kolejny superbohater - Doctor Stephen Strange - dołączył do rodziny Marvela, a jego przygody pełne były magicznych artefaktów, czarów, demonów, wędrówek po snach i podróży międzywymiarowych.
[image-browser playlist="579061" suggest=""]
Ostatnim superbohaterem, o którym pozwolę sobie jedynie wspomnieć, jest Black Panther. Jako pierwszy czarnoskóry superbohater zadebiutował na łamach "Fantastic Four" w lipcu 1966. Podobieństwo pseudonimu do nazwy radykalnej organizacji walczącej o prawa czarnoskórych jest przypadkowe, gdyż owa grupa powstała kilka miesięcy później. Być może to właśnie komiks był inspiracją dla jego działaczy. T'Challa, czyli Black Panther, to przywódca Klanu Pantery oraz król fikcyjnego państwa Wakanda położonego w Afryce. Kraj ten jest jednym z najbogatszych w regionie i posiadającym dostęp do najnowszej technologii oraz magii plemiennej. Sam bohater jest geniuszem, którego intelekt i wiedza porównywalna jest z umysłem Tony'ego Starka czy Reeda Richardsa, a swoje niezwykłe zdolności zawdzięcza mocy opiekuńczego afrykańskiego bożka.
Lata 60. w komiksie są również nazywane okresem "Komiksowego Undergroundu". Podobnie jak film w wyniku kodeksu Haysa został objęty działaniem autocenzury, tak samo rysunkowym historiom zostały narzucone pewne ograniczenia. W 1954 roku jedno z mniejszych wydawnictw komiksowych zostało wezwane przed oblicze senackiej komisji zajmującej się ewentualnymi szkodliwymi wpływami rysunkowych opowieści na młodzież. Jej powołanie było wynikiem publikacji książki dr. Werthama "Seduction of Innocent", która zawierała badania z zakresu psychologii i była niezwykle krytyczna wobec komiksów. Jedną ze słynnych tez publikacji była informacja o potencjalnej propagandzie homoseksualnej, która miała być zawarta w przygodach Batmana i Robina. Wydawcy przestraszeni możliwością wprowadzenia ograniczeń przez ustawodawców, a przede wszystkim ze strachu przed utratą czytelników, wprowadzili system autocenzury zwanej "Comics Code". Komiksy, które przestrzegały narzucone zasady, były opatrywane specjalnym znaczkiem i informowały o bezpiecznej zawartości danej publikacji. "Comics Code" nakazywał, by przestępstwa i zbrodnie nigdy nie były pokazywane w sposób zachęcający do ich popełnienia oraz by przestępcy wywoływali odrazę i brak zaufania. Z kolei policjanci czy inni przedstawiciele organów państwa mieli być zawsze uczciwi i wzbudzający szacunek, a prawo i porządek miały zawsze tryumfować nad zbrodnią. Zabraniano używania obraźliwych lub budzących niepokój słów, pokazywania scen przesadnej przemocy, jakichkolwiek elementów nagości czy wizerunku potworów, w tym m.in. wilkołaków oraz wampirów. Niedopuszczalne było również przedstawianie historii dotyczących patologii społecznych, nienormalnych zachowań seksualnych czy podważających wizerunek amerykańskiej rodziny.
[image-browser playlist="579062" suggest=""]
Artyści, którzy nie chcieli podporządkować się kodeksowi, zaczęli publikować w niszowych wydawnictwach. Historia komiksowego undergroundu jest ściśle związana z niezależną prasą lat 60. To właśnie w takich gazetach, jak nowojorski "East Village Other" czy "Los Angeles Free Press", pojawiły się pierwsze tego typu rysunkowe historie. Z czasem, podobnie jak to miało miejsce z pierwszymi komiksami, rozpoczęto ich wydawanie w osobnych magazynach. Jednym z najbardziej popularnych był "Zap Comix", który początkowo zawierał jedynie prace Roberta Rumba (twórcy popularnego "Fritz the Cat"), lecz szybko na jego łamach pojawili się inni artyści. Część undergroundowych komiksów przedstawiała historie zwykłych ludzi z klas niższych, zmagających się z trudem codzienności. Często ukazywano takie problematycznej zjawiska, jak przestępczość, narkomania, bezrobocie czy korupcja polityków. Po raz pierwszy została również poruszona tematyka homoseksualna. Z drugiej strony część twórców, chcąc przyciągnąć czytelników, posługiwała się kontrowersyjnymi tematami, niejednokrotnie ocierając się o ciężką pornografię, sadyzm i makabrę. Warto odnotować, że jako twórca undergroundowy swoją karierę rozpoczął Art Spiegelman uhonorowany nagrodą Pulitzera za komiks "Maus".
"Comics Code" ostentacyjnie naruszyło wydawnictwo Marvel w 1971 r., publikując trzy numery "The Amazing Spider-Man", które poza walką z Green Goblinem poruszały problemy ludzi uzależnionych od narkotyków. Choć komiks przedstawiał narkomanię w jednoznacznie negatywnym świetle, to z powodu samej obecności narkotyków jako tematu nie uzyskał autoryzacji. Mimo tego Stan Lee zdecydował się wydać te numery bez znaczka "Comics Code" na okładce, co było pierwszym krokiem do zrzucania ograniczeń narzucanych przez autocenzurę.
W kolejnych odcinkach: problem przestępczości – "Punisher" i "The Dark Knight Returns" Franka Millera, komiksowe crossovery, konsumpcjonizm lat 90. i śmierć superbohaterów, a także komiks po 11 września.