Łapiesz się na tym, że zainteresowała Cię książka, którą czyta bohater produkcji? Czy pauzujesz czasem film, żeby przyjrzeć się grzbietowi książki, którą trzyma, zapisać ją sobie na później, dowiedzieć się, o czym jest?
A może po prostu lubisz widok czytających osób albo koi Cię dźwięk przesuwania palcami po kartkach papieru, tak zwany “szept liter”? Okazuje się – co nie dziwi – że tytuły książek czytanych przez bohaterów i bohaterki mogą nam wiele powiedzieć o tym, kim są lub co w danej scenie czują.
Do napisania tego tekstu zainspirował mnie ostatni film Joanny Hogg, Odwieczna córka, dostępny aktualnie na HBO Max. Główną bohaterką graną przez Tildę Swinton jest filmowczyni, która zmaga się z blokadą twórczą i demonami przeszłości. Film jest oniryczny, wypełniony zimnymi kadrami. Także tymi z udziałem książek. Jako że Tilda gra osobę tajemniczą, musiałam sprawdzić, co ta bohaterka czyta, żeby lepiej zrozumieć film. To też mój sposób na wyszukiwanie nowych lektur. Widz może wtedy poczuć, że dociera do umysłu twórcy – w tym przypadku Joanny Hogg, która z niezwykłą delikatnością i autentycznością oddaje wnętrza swoich bohaterek.
Julie, bo tak na imię ma wspomniana bohaterka, zaczytuje się w głównie w horrorach. Lektury, które wybiera, idealnie pasują do mrocznej atmosfery filmu. Większość z tych książek nie została nigdy przetłumaczona na język polski, dlatego podaję oryginalne tytuły. The Fontana Book of Great Ghost Stories (1964) to rzadko spotykane wydanie, dość trudno dostępne; antologia opowiadań grozy związanych z tematyką duchów i zjawisk nadprzyrodzonych, wybrana przez Roberta Aickmana. Znajdują się w niej między innymi The Travelling Grave L.P. Hartleya czy Wendigo i inne upiory Algernona Blackwooda. Z drugiej strony bohaterka Tildy Swinton zaczytuje się również w On Not Being Able to Paint (1950) Marion Milner. Książka ta pasuje do filmu, ponieważ Milner opowiada o procesie kreatywnym, poszukiwaniu inspiracji, przeszkodach, które mogą stanąć na drodze twórczej – a Julie zmaga się przecież z brakiem weny. Być może reżyserka Joanna Hogg sięga również po tę pozycję, żeby się zainspirować?
Biały Lotos
Nie muszę się wysilać, żeby sobie przypomnieć inne produkcje, w których pojawiały się książki. Często je znałam, bo były to popularne pozycje. W pierwszym sezonie serialu Biały lotos rozgrywającego się w Maui widzimy Sydney Sweeney, która gra tam uprzywilejowaną nastolatkę. Na wakacje przyjechała z przyjaciółką Paulą. Dziewczyny spędzają czas na plotkowaniu, opalaniu się i czytaniu (lub udawaniu, że to robią) Nietzschego. W tym samym sezonie pojawia się też Rachel (Alexandra Daddario), która czyta Genialną przyjaciółkę Eleny Ferrante, wylegując się na leżaku, a to przecież idealna lektura na wakacyjny wyjazd. Sama przyznaje, że czytanie to jej ulubione zajęcie. Kobieta żyje w cieniu, nie wychyla się i potrzebuje czasu, żeby znaleźć odwagę do postawienia się innym. Rachel ma coś z obu bohaterek Ferrante – Elleny i Lili. Grzeczna, ale jednocześnie niezależna, nie zgadza się na zostanie kurą domową, na co pozwoliłby jej z przyjemnością ukochany Shane. Nie zamierza być dodatkiem do męża. Pragnie zostać uznaną dziennikarką i mieć swoje pieniądze.materiały prasowe
Skoro jesteśmy już przy Genialnej przyjaciółce, to warto wspomnieć i o tym serialu, ponieważ pojawiają się w nim stosy literatury.
Genialna przyjaciółka
Lila w dzieciństwie czyta dużo, jest tą “genialną” z genialnych przyjaciółek. Pochłania na przykład Małe Kobietki autorstwa Louisy May Alcott. Powieść opisuje życie sióstr, ich relacje, marzenia i wyzwania, które stawia przed nimi wchodzenie w dorosłość. Każda z nich ma wyrazisty charakter i marzenia. Elena i Lila dorastają w trudnych warunkach, a Małe kobietki opisują trudności i oczekiwania społeczne wobec młodych kobiet, które nie chcą uwięznąć w tradycyjnych rolach i ograniczeniach społecznych narzuconych przez czasy, w których przyszło im żyć. Więcej książek pojawia się w dalszej części, kiedy drogi dziewczyn się rozchodzą. Wtedy to Elena zaczyna więcej czytać, ponieważ jej przyjaciółka ma na głowie wiele zmartwień, przez które nie ma czasu na przyjemności.
Nastoletnia Elena Greco czyta klasyki, na przykład wybrane utwory Horacego czy Jeana-Jacquesa Rousseau. Kiedy doświadcza pierwszych miłosnych uniesień, wybiera Guy de Maupassanta i jego Uwodziciela Bel Amiego. Tym “uwodzicielem” w serialu może być obiekt uczuć Eleny i Lili – Nino Sarratore. Nino, jako osoba świadoma swojej atrakcyjności i inteligencji, wykorzystuje swój urok, by przyciągnąć uwagę kobiet. Nie jest jednak postacią o tak wyraźnie destrukcyjnym charakterze jak Georges Duroy (Bel-Ami) z powieści. Warto dodać, że bohater de Maupassanta tak jak Elena pochodzi z ubogiej rodziny i pragnie sukcesu.
materiały prasowe
Na wakacjach Elena sięga również po Wielkie nadzieje Karola Dickensa, a jej obiekt westchnień czyta w tym czasie Braci Karamazow Dostojewskiego. Wielkie nadzieje opowiadają o Pipie, który żyje w ubóstwie i marzy o lepszym życiu. Chce zdobyć wykształcenie i podnieść swój status społeczny. W tym momencie wypada przypomnieć, że Lila i Elena pochodzą z ubogiej dzielnicy Neapolu i miały trudne dzieciństwo okraszone ubóstwem, przemocą, ograniczonym dostępem do edukacji. Można więc dostrzec pewne analogie między postaciami Pipa i Eleny – być może stąd wybór takiej lektury przez bohaterkę. Jednym z motywów u Dickensa jest dążenie do zdobycia wykształcenia i lepszej pozycji społecznej. A Pipa przy życiu utrzymuje wielka miłość. W Elenie niektórzy odbiorcy mogą odnaleźć siebie, tak jak ona odnalazła się w powieści Dickensa.
Książki fikcyjne
W Genialnej przyjaciółce pojawiają się też książki fikcyjne. Na przykład jedna z tych wydana przez Elenę, kiedy osiąga wymarzony sukces pisarski (La divagazione Eleny Greco). Fikcyjna literatura pojawia się w filmach i serialach często. Jest po prostu rekwizytem potrzebnym do scenografii.
We wspaniałym Aftersun reżyserki Charlotte Wells pojawia się co najmniej kilka książek, które są nieprawdziwe. Tinseltown Tease autorstwa rzekomej Louise Antmann, którą Sophie podnosi w hotelowym lobby, lub ta o Tai Chi (nieistniejącego pisarza Paula Leonarda) przywieziona na wakacje przez Caluma.
We Wszystko wszędzie naraz Danieli na pięć sekund pojawia się fikcyjna książka pod tytułem Everything Everywhere All At Once. Widzimy okładkę, potem dwie strony przedstawione głównej bohaterce przez jej córkę Joy, a może raczej jej antagonistyczne, nihilistyczne alter ego Jobu Tupaki. Pozycja prezentuje dokładnie to, co mówi: “Ja jestem Twoją córką. Twoja córka jest mną. Każda wersja Joy jest Jobu Tupaki”.
materiały prasowe
Nieistniejące książki pojawiają się również w Donnie Darko. Książka The Philosophy of Time Travel Roberty Sparrow – zakonnicy, która nagle zajęła się nauką – jest siłą napędową filmu. Richard Kelly, reżyser produkcji, dołączył tę książkę do oficjalnego wydania DVD, aby wytłumaczyć dziejące się na ekranie wydarzenia. W książce brakuje kilku rozdziałów, co dodaje jej autentyczności. Zdaje się, jakby naprawdę istniała.
Myślę, że doszliśmy do interesujących wniosków. Okazuje się, że książki w filmach nie są tylko papierowymi ozdobami. Mogą nam wiele powiedzieć o bohaterach, dzięki czemu rozumiemy więcej. Mogą również nas samych zainspirować do sięgnięcia po pewne pozycje. Dlatego warto mieć z tyłu głowy, że jeśli bohater coś czyta, opłaca się sprawdzić, co to jest. Najczęściej to prawdziwa książka, z którą i Ty możesz się zapoznać.