Joy – recenzja filmu

David O. Russell został już przez świat kina ochrzczony mianem „najwybitniejszego reżysera aktorów”. Dzieje się tak za sprawą specyfiki filmów wychodzących spod jego ręki: wielka sieć powiązań pomiędzy protagonistami, zostawianie odtwórcom ról sporego pola do popisu, wplatanie subtelnych wątków miłosnych, a przy tym doskonałe wyczucie w opowiadaniu historii współczesnej amerykańskiej klasy średniej. Bohater dzieł Russella to everyman: bokser z beznadziejną sytuacją rodzinną, bezrobotny przechodzący załamanie nerwowe, drobny kanciarz, dziewczyna z sąsiedztwa. Gdzieś w tym lustrze postawionym przez reżysera możemy się nie tylko przeglądnąć, jakby była to historia o nas samych, ale również zauważyć, w którym miejscu nasze życie społeczne szwankuje i co możemy jeszcze poprawić. Na tych samych fundamentach Russell próbuje zbudować Joy. Problem polega na tym, że tym razem te fundamenty nie mają żadnego zbrojenia, a przy pierwszym z brzegu trzęsieniu ziemi chwieją się niczym domek z kart. Dwuznaczny tytuł filmu, Joy, na pierwszy rzut oka jest odwołaniem do radości, rozkoszy, zachwytu, których od dzieł Russella powinniśmy oczekiwać w ciemno. Za tą translacyjną fasadą kryje się jednak postać Joy Mangano (Jennifer Lawrence), o której życiu początkowo możemy powiedzieć wszystko poza tym, że panuje w nim jakakolwiek frajda. Już na filmowe „dzień dobry” tytułowa bohaterka zostaje wrzucona w wir zdarzeń, który w swojej mocy przypomina najbardziej pokręcony rollercoaster. W pracy zostaje przeniesiona na gorsze stanowisko, do domu wraca dawno tam niewidziany ojciec (Robert De Niro), który nie wytrzymał życia z zapatrzoną w ekran telewizora byłą żoną (Virginia Madsen). Eksmąż protagonistki, Tony (Édgar Ramírez), mieszkając w piwnicy, marzy o byciu drugim Tomem Jonesem, a po korytarzach panoszy się jeszcze babcia (Diane Ladd), dwójka dzieci Joy i jej przyrodnia siostra (Elisabeth Röhm), która za cel nadrzędny postawiła sobie bycie jedynym oczkiem w głowie taty. Większość domowników nie próbuje się nawet kryć z trzymaniem żali i zadawnionych urazów, przez co – pomimo wszechobecnego harmidru – to gniazdo rodzinne tylko na pozór przypomina typową amerykańską familię. Los uznał bowiem, że Joy ma w sobie smykałkę wynalazcy, co w zestawieniu z koniecznością mycia podłóg w domu i na jachcie, który należy do nowej wybranki serca jej ojca, owocuje pomysłem na opatentowanie samowyciskającego się mopa. W drugiej części filmu widzimy już zmagania Joy z bezwzględnym światem biznesu. Choć przeszkody wyrastają jak grzyby po deszczu, pomocną dłoń w kierunku głównej bohaterki wyciąga Neil Walker (Bradley Cooper). Nie myślcie jednak, że tutaj już wszystko pójdzie z górki. Wręcz przeciwnie. No url Russell w typowy dla swoich filmów sposób znów tka opowieść o dysfunkcyjnej amerykańskiej rodzinie; z wielkimi ambicjami i narracyjnym rozmachem krok po kroku rozbija i składa na nowo przedstawioną historię. Przewrotnym celem reżysera staje się zbudowanie z tej familijnej układanki swoistej telenoweli. Nie ma więc przypadku w tym, że matkę Joy widzimy głównie w łóżku i przed telewizorem, w którym ogląda ona porażającą swoją banalnością operę mydlaną. Ten wydźwięk dopełni jeszcze musicalowa sekwencja z udziałem głównej bohaterki i Tony’ego czy wejście za kulisy telezakupowego szaleństwa, które okazuje się jedyną furtką do przeniknięcia w świat wielkiego biznesu. Co więcej, Russellowska telenowela rozciąga się pomiędzy magią a brutalną rzeczywistością. Wszyscy główni bohaterowie tkwią w czymś na kształt fantazmatycznych baniek mydlanych, które w każdej chwili mogą pęknąć. I tak matka marzy o przeżyciu emocji, które może na razie oglądać tylko w telewizji; eksmąż pragnie wielkiej kariery piosenkarza; ojciec szuka miłości, korzystając z ogłoszeń randkowych; jego nowa partnerka wciąż odwołuje się w postępowaniu do zmarłego męża; siostra żyje iluzją, że jest kimś więcej, niż miałaby to określać wykonywana przez nią praca. Ten sen koniec końców może się okazać koszmarem, więc i sama Joy musi bronić się przed wspomnieniami z młodości, w których jej życie jawi się niepokojąco cukierkowo. Narratorem całej historii jest babcia, która spogląda na świat przedstawiony z ponadczasowej perspektywy: widzi przeszłość, teraźniejszość i przyszłość, co tylko wzmacnia przekonanie, że odbiorca ma przed sobą „Sagę rodziny Magnano”. Stąd już naprawdę blisko do skojarzeń z telenowelą. Russell za pomocą swojego warsztatu z każdą minutą Joy bierze coraz większe zamachy narracyjne, przy czym przypomina to niekiedy pisanie palcem po śniegu przy wciąż padających jego płatkach. Brak w tej historii niepodważalnego spoiwa. Jedynym katalizatorem filmu staje się ten nieszczęsny mop, który koniec końców okazuje się nie tylko ucieleśnieniem amerykańskiego snu, ale i obiektem trwałego pożądania – wszak to katapulta do finansowego sukcesu. Na pozór rodzina Magnano potrafi się zjednoczyć i wyzbyć negatywnych emocji, ale wydaje się, że jej członkowie wcale nie kierują się altruistycznymi pobudkami. Wpływa to na świat przedstawiony przez Russella, który w wielu miejscach ulega zapętleniu, czy też – używając innej terminologii – zawieszenia są tak duże, że nie sposób całej historii zresetować i tym samym przywrócić do stanu wyjściowego. Niektóre Russellowskie pomysły są autoplagiatem (przecież to nie pierwsza w jego filmach zwykła kobieta, która normuje rozedrganą rzeczywistość) i przed takim wnioskiem nie uchroni go nawet specyficzna dedykacja filmu, która po seansie może wydać się widzowi dość trywialną asekuracją. Ten miszmasz Russella rozpływa się także w aktorskim garnku. Niewątpliwie jedną z zalet filmu jest wybitna kreacja Jennifer Lawrence, która skutecznie rozbudowuje swoje hollywoodzkie emploi. Zdobywczyni Oscara w żaden sposób nie szarżuje, a swój kunszt ujawnia najpełniej w najbardziej subtelnych momentach: niepewnego uśmiechu, łez w kącikach oczu, modulacji głosu za pomocą spokojnych tonów. Delikatny i autentyczny zarazem portret Joy Magnano buduje także poprzez całą otoczkę swej bohaterki, poczynając od rozczochranych włosów, a kończąc na poplamionych ubraniach i zakrwawionych dłoniach. Problem polega na tym, że – w przeciwieństwie do Poradnika pozytywnego myślenia – nie wtóruje jej w grze ani żeńska, ani zwłaszcza męska część obsady. De Niro wydaje się niekiedy zastanawiać, co w ogóle robi w tym filmie, a Cooper przelatuje przez ekran z prędkością pocisku balistycznego i gdzieś (może na planie zdjęciowym Snajpera?) zapodział swoją charyzmę. Jakimś odkupieniem za te przewinienia będzie genialna scena występu Joy przed kamerami, w której musi ona ukazać swoją autentyczność (choć to już też w okolicach ostatniej części Igrzysk Śmierci odbiorcy zaserwowano…), ale to stanowczo za mało, by dalej określać Russella mianem „reżysera aktorów”. W Joy wszystko rozgrywa się jak w czasie ruchu wahadła: z jednej strony amerykański sen, słodki zapach sukcesu, innowacyjne pomysły, z drugiej zaś pozbawiony litości świat biznesu, chciwość, nienawiść i narastająca frustracja. Wszystko się tu zmienia w mniejszym lub większym tempie i tylko od nas zależy, po której stronie to wahadło zobaczymy. Film może bawić i inspirować, jednak jego mankamenty i słodko-gorzki posmak równie dobrze mogą prowadzić do poczucia rozczarowania. Polecam Joy wszystkim tym, którzy wciąż i wciąż poszukują w sobie postawy fightera – dziś wymaga się jej od nas na każdym kroku, w czasie zmagań z kredytem, przy wyborze pracy, w szukaniu pomysłu na lepsze jutro. Życzę Wam, byście po filmie wyszli choć odrobinę bardziej pewni tego, że życiowa droga, którą sobie wytoczyliście, jest tą najbardziej optymalną. EnJOY.