Na początku odpowiedzmy sobie na pytanie, czym tak naprawdę są reality shows lub - szerzej - reality tv (telewizja rzeczywistości)? A więc są to pewnego rodzaju programy, które przedstawiają "prawdziwe życie" biorących w nich udział ludzi. Uczestnicy ci sprowadzeni są do roli aktorów widowiska, które jest sprzedawane w czasie transmisji. Wyłączają się oni niejako z realnego społeczeństwa, aby dla pieniędzy i medialnej sławy stworzyć program, który z pozoru przedstawia ich rzeczywiste życie. Wiesław Godzic programy typu reality tv określa mianem trash tv (śmieciowa telewizja), na którą składa się kilka gatunków, takich jak talk-shows czy opera mydlana. Każdy program typu reality tv przyjmuje inną formę, jednak można powiedzieć, że programy te łączą w sobie takie gatunki jak: dokument, show, serial sensacyjny czy teleturniej.
GENEZA
Badacze kultury popularnej za pierwszy tego typu program uznają powstały w USA projekt "An American Family" ("Amerykańska rodzina"). Stworzył go w 1971 roku filmowiec Craig Gilbert. W rezultacie powstało 12-odcinkowe show emitowane w telewizji publicznej w roku 1973. Eksperyment polegał na rejestrowaniu przez grupę filmowców normalnej amerykańskiej rodziny (małżeństwo Pat i Bill Loud wraz z piątką dzieci) przez określony czas (od końca maja 1971 do stycznia 1972 roku). Loudowie stanowili przykład spełniania się tzw. american dream (amerykańskiego snu) – byli szczęśliwym małżeństwem z piątką cudownych dzieci, dobrze sytuowanym itd. Jednak program ten spotkał się z dużą krytyką. Zarzucano mu m.in. inscenizowanie, z czym nie zgadzali się twórcy, twierdząc, iż kamery nagrywały jedynie rzeczywiste zachowania członków rodziny. Dwa lata później eksperyment ten został powtórzony w telewizji brytyjskiej, gdzie powstał program "Paul Watson and Family".
Projekt amerykański doczekał się swojego sequela – "American Family Revisited" (1983 rok), jak również odcinka, który zakończył historię rodziny Loudów – "Lance Loud! A Death in American Family". Została w nim przedstawiona śmierć Lance'a Louda, który przez ponad 20 lat był uzależniony od metamfetaminy i był nosicielem wirusa HIV. Jego "życiorys" budził w latach 70. duże kontrowersje.
RENOVATE SHOWS / MAKEOVER SHOWS
Z kolei w roku 1979 pojawił się nowy format, tzw. renovate shows, zapoczątkowany przez "This Old House" ("Ten stary dom"). Można w nim było śledzić proces renowacji domu.
W roku 1996 pojawił się pierwszy program z gatunku makover. Była to brytyjska produkcja "Changing Rooms", która ukazywała pary odnawiające swoje domy. W późniejszych latach mogliśmy oglądać podobny program - "Extreme Makover" (2002 rok), lecz w nieco innej konwencji.
[video-browser playlist="629787" suggest=""]
Do tego gatunku zaliczyć również możemy wszelkiego rodzaju programy typu sprzątnie / porządkowanie domów ("Clean House with Nancy"), sprzedaż domów ("Property Brothers"), jak i odnawianie wyglądu zewnętrznego ("The Swan").
HOME-MADE VIDEO
Dzięki coraz większym możliwościom technologicznym powstały tzw. lekkie kamery, które stały się dostępne dla każdego przeciętnego człowieka. Nastała era wideo (połowa lat 80.) – lekkie kamery wykorzystywano do kręcenia uroczystości rodzinnych oraz aranżowania zabawnych scenek z udziałem np. zwierząt czy dzieci. Wykorzystała to amerykańska stacja telewizyjna ABC, która stworzyła program "American Funniest Home Videos" ("Najśmieszniejsze amerykańskie filmy domowe"). Był to konkurs domowych filmów wideo. Za genezę tego typu programów podaje się przemiany dokumentu filmowego oraz telewizyjnego, a więc również wpływ kina bezpośredniego, który związany był z wspomnianymi wyżej przemianami technologicznymi.
[video-browser playlist="629789" suggest=""]
PARADOKUMENTY
Pod koniec lat 80. pojawił się program o policjantach ścigających przestępców, "Cops" ("Gliny"), który po raz pierwszy został wyemitowany w 1989 roku. Natomiast na początku lat 90. utworzono kanał Court TV będący paradokumentem relacji z rozpraw sądowych. Popularne były również uwikłane w politykę parlamentarne komisje śledcze (np. Thomas – Hill), jak również tzw. pamiętniki wideo ("Video Diaries"). Seria pamiętników wideo zawierała amatorskie nagrania. Były one przesyłane do stacji (BBC) i montowane na ogół według myśli realizatorów serii. Były to przede wszystkim manifesty polityczne i obyczajowe oraz ujęcia codziennych zajęć ich autorów.
W ostatnich latach przeżywają one w polskiej telewizji swój renesans. Każda z najważniejszych stacji ma obecnie po kilka tytułów realizowanych w tym gatunku.
[video-browser playlist="629791" suggest=""]
THE REAL WORLD
Zanim rozpoczęła się era "Big Brothera", na świecie pojawiały się przeróżne programy, które można by określić jako programy podglądactwa (spy shows). W 1991 roku w Holandii pojawił się program "Number 28". Był on niejako prekursorem idei umieszczania grupy nieznanych sobie ludzi w jednej przestrzeni i na określony czas. Po raz pierwszy wykorzystano podkłady muzyczne, stylizację uczestników oraz tzw. spowiedzi uczestników przed kamerą.
Podobny pomysł zrealizowała stacja MTV. Stworzyła ona program "The Real World" ("Prawdziwy świat"). Był to rodzaj opery mydlanej, w której kilkunastu młodych ludzi pochodzących z różnych krajów porzucało swoje szkoły oraz domy rodzinne, aby utworzyć rodzaj komuny. Program doczekał się wielu odpowiedników na całym świecie. W samej Ameryce praktycznie większość dużych miast miało swój program z cyklu "The Real World": Los Angeles, San Francisco, Chicago, Las Vegas. Pojawił się on również w Europie, np. w Londynie czy Paryżu.
[video-browser playlist="629793" suggest=""]
SURVIVOR SHOWS / ADVENTURE GAME SHOWS
Pierwszym programem, który określić można jako survivor show, był "Expedition Robinson" ("Wyprawa Robinson") stworzony przez Charliego Parsonsa. Zadebiutował w szwedzkiej telewizji w roku 1997. Wzbogacił on formułę wcześniejszych spy shows o eliminację uczestników, rywalizację oraz próbę przetrwania na odległej od cywilizacji wyspie.
Pojawiły się również programy, które skupione były na zdobywaniu pieniędzy poprzez wykonywanie niekiedy bardzo ekstremalnych zadań. Gatunki te okazały się wielkim sukcesem. Powstało wiele podobnych programów, np. "Temptation Island", "Boot Camp", "The Mole" ("Agent").
Adventure game shows rozkwitły po roku 2000. Powstały takie produkcje jak "The Amazing Race" ("Niesamowity wyścig"), w którym uczestnicy ścigali się po całym świecie, aby zdobyć główną nagrodę – milion dolarów, czy "Fear Factor" ("Czynnik strachu").
[video-browser playlist="629795" suggest=""]
WIELKI BRAT PATRZY
Prekursorem programu "Big Brother" był projekt utworzony w Holandii. Firma Endelmol zbudowała w Almere pod Amsterdamem dom, który został odizolowany od świata zewnętrznego. Rozpoczęła się "era podglądactwa". Holenderski program emitowano przez 100 dni, pracowało nad nim ponad 100 osób. Został on okrzyknięty jednym z najdroższych przedsięwzięć w historii telewizji. Inne kraje zaczęły wykupować licencję. Polska była 22 krajem, w którym zaczęto realizować tenże projekt.
Jako protagonistę "Big Brothera" podaje się również koncept powstały w roku 1997. Była to produkcja inspirowana powieścią "Rok 1984" George’a Orwella. Pomysłodawcą był John de Mol, który chciał odizolować grupę ludzi od świata zewnętrznego i umieścić ich w luksusowej rezydencji, aby żyli w niej jak milionerzy. Jednak z uwagi na zbyt wysokie koszta produkcji projekt ten nie został zrealizowany.
"Big Brother" stał się przedmiotem wielu dyskusji, badań i krytyki. W Polsce przodującym analitykiem tego programu jest, wcześniej już wspomniany, Wiesław Godzic (odsyłam czytelników do bardzo interesującej publikacji pod jego redakcją - "Podglądanie Wielkiego Brata").
[video-browser playlist="629797" suggest=""]
TALENT SHOWS
Brytyjski "Pop Idol" (2001 rok), w USA znany jako "American Idol" ("Amerykański Idol"), wprowadził do telewizji nowy format, tzw. talent shows. Sukces tego programu był ogromny. Magazyn "Forbes" oszacował, że do końca 3. sezonu "Amerykański Idol" przyniósł dochód ponad 260 milionów dolarów! Amerykanie bardzo chętnie wysyłali SMS-y, głosując na swoich faworytów. W ostatnich tygodniach 2. sezonu nadawania programu FOX Broadcasting Company otrzymało ponad 20 milionów wiadomości SMS oraz telefonów. Są to naprawdę bardzo imponujące liczby. Oczywistym jest, że i ten program sprzedawał swoją licencję do wielu krajów.
Po "Idolu" nastąpił wielki boom na programy typu talent show; wystarczy wymienić: "Got Talent", "Next Top Model", "So You Think You Can Dance", "Dancing on Ice", "X-Factor"; "Project Runway". W gatunku talent show możemy więc wyróżnić: music shows, dancing shows oraz hobby shows (jeżeli można tak nazwać formaty dotyczące modelingu, projektowania ubrań czy wszelkich pokazów talentów, jak "Got Talent").
[video-browser playlist="629799" suggest=""]
CELEBRITY SHOWS
Rok 2002 przyniósł pierwszy celebrity show, program pokazujący codzienne życie gwiazd. Było to "The Osbournes" ("Rodzina Osbourne’ów"), ukazujące życie legendarnej gwiazdy rocka Ozziego Osbourne'a i jego rodziny – żony Sharon, syna Jacka i córki Kelly. Widowisko to emitowała stacja MTV, która wprowadziła również inne celebrity shows, takie jak: "Nick & Jessica", "The Ashlee Simpson Show", "Run’s House", "Hogan Knows Best", "Keeping up with the Kardashians". W polskich realiach mogliśmy śledzić życie Michała Wiśniewskiego w programie "Jestem jaki jestem".
[video-browser playlist="629801" suggest=""]
DATING SHOWS
Również w 2002 roku powstał szereg produkcji – dating shows, w których uczestnicy wybierali/szukali swojej drugiej połówki. Warto wymienić tutaj takie programy jak: "Blind Date" ("Randka w ciemno"), "The Bachelor" ("Kawaler do wzięcia"), "Boy Meets Boy" ("Chłopak spotyka chłopaka") itd.
[video-browser playlist="629803" suggest=""]
HOAX SHOWS
Ogromne kontrowersje wzbudziły programy, w których uczestnicy zostali wprowadzeni w błąd. Koncepcja tych programów polegała po prostu na kłamstwie. Najgłośniejszym był zapewne "There’s Something About Miriam" ("Wszystko o Miriam"), którego uczestnicy próbowali zdobyć serce uroczej Miriam - tylko że na końcu programu okazała się ona być transseksualistą.
[video-browser playlist="629805" suggest=""]
REALITY DRAMA
Podobne w koncepcji zarówno do celebrity shows, jak i spy shows. Od innych odróżnia je większa reżyseria widowiska oraz połączenie świata rzeczywistego z fantazją – spełniający się american dream. Dobrze znanymi produkcjami tego typu były znowu programy stacji MTV. Pojawił się program "Laguna Beach", który opowiadał o grupie bogatych nastolatków, grupy znajomych, którzy mieszkają w Laguna Beach w Kalifornii. Program przedstawia "realne" życie nastolatków, którzy mają swoje problemy i radości, świętują, imprezują, chodzą do szkoły. MTV stworzyło spin-offy tego programu: "The Hills" – opowiadające o prywatnym życiu Lauren Conrad (dziewczyny z wcześniejszego "Laguna Beach"), "The City", "Kell on Earth", "Audrina" czy "Bromance".
[video-browser playlist="629807" suggest=""]
PRZYSZŁOŚĆ REALITY TV
Programy typu reality show rozwijają się prężnie i nic nie wskazuje na wyczerpanie tego gatunku. Co rusz pojawiają się nowe programy, kolejne sezony bądź spin-offy. Projekty te są nie tylko pożywką dla stacji telewizyjnych, ale również firm telekomunikacyjnych (w przypadku talent shows) czy wszelkich firm chcących zareklamować swój produkt (tzw. product placement). Reality shows zyskują wielu zwolenników, powstają strony fanowskie, panele, grupy dyskusyjne czy rankingi najlepszych programów. Wywołują one również dużo kontrowersji, choć w ostatecznym rozrachunku mają tyle samo zwolenników co przeciwników.
Artykuł powstał na podstawie książek "Podglądanie Wielkiego Brata" i "30 najważniejszych programów TV w Polsce" autorstwa Henry'ego Jenkinsa i artykułu Henry'ego Jenkinsa pt. "Wkupując się do Amerykańskiego Idola: jak nas sprzedano w reality tv".