Fascynacja magicznym uniwersum HP, stworzonym przez brytyjską pisarkę J. K. Rowling, zdaje się nie mieć końca. Od czasu wydania pierwszej części cyku pt. Harry Potter and the Philosopher's Stone minęło 22 lat. Odtąd powieść stale utrzymuje się na pozycji największego międzynarodowego bestsellera na rynku wydawniczym dla młodych odbiorców. Aby mówić o potteromani musimy najpierw uzmysłowić sobie skalę, jaką reprezentuje marka HP. Poniżej przedstawię wam leksykon twórczości J. K. Rowling oraz franczyzy HP, czyli wszystkie medialne (i nie tylko) teksty kultury, do których zaliczam m.in. gry komputerowe i mobilne, filmy, strony internetowe itd.

Książki

Harry Potter i Kamień Filozoficzny (1997 – wydanie w Anglii, 2000 – wydanie w Polsce)
Harry Potter i Komnata Tajemnic (1998, 2000)
Harry Potter i Więzień Azkabanu (1999, 2001)
Harry Potter i Czara Ognia (2000, 2001)
Harry Potter i Zakon Feniksa (2003, 2004)
Harry Potter i Książę Półkrwi (2005, 2006)
Harry Potter i Insygnia Śmierci (2007, 2008)

Cykl książek doczekał się wydania specjalnego, które uzupełnione jest pięknymi ilustracjami Jima Kaya. Pierwsza część została wydana w 2015 r. (kolejne w 2016 i 2017). W dalszym ciągu fani czekają na następne wydania ilustrowanych książek od Czary Ognia do Insygniów Śmierci. W 2016 roku cała seria książek HP została wydana w nowej odsłonie. Tym razem okładki książek zostały opracowane przez Johnny'ego Duddleya.

Dodatkowe publikacje

Quidditch przez wieki (2001, 2002, nowo wydana w 2017) – książka została wydana pod pseudonimem Kennilworthy Whisp (jest to ceniony ekspert quidditcha). Stanowi ona uzupełnienie wiedzy o magicznej grze quidditch. Możemy w niej odnaleźć np. sylwetki znanych graczy, opis, w jaki sposób zostały wykonane tłuczki czy ewolucję latającej miotły.

Fantastyczne zwierzęta i jak je znaleźć. Leksykon (2001, 2002, nowo wydana w 2017) – jest to swoisty przewodnik, kompendium wiedzy o magicznych zwierzętach pióra Newta Scanmandera. W 2017 roku ukazało się również wydanie specjalne Fantastycznych Zwierząt z ilustracjami Olivii Lomenech Gill.

Baśnie Barda Beedle'a (2007, 2008, nowo wydana w 2017) – jest to zbiór magicznych opowieści, które rodzice czarodziejów czytają swoim pociechom na dobranoc.

Harry Potter. Prequel (2008) – jest to krótkie opowiadane opublikowane przez J. K. Rowling online. Akcja toczy się 3 lata przed narodzinami Harry'ego. Przedstawia przygodę Jamesa Pottera i Syriusza Blacka z mugolskimi policjantami.

Harry Potter i Przeklęte Dziecko (2016) – wersja książkowa sztuki teatralnej. Akcja toczy się 19 lat po zakończeniu HP.

Fantastyczne Zwierzęta i jak je znaleźć. Scenariusz oryginalny (2017) – jest to książkowa wersja scenariuszu filmowego.

Harry Potter. Podróż przez historię magii (2018) – jest to album, który towarzyszył wystawie Biblioteki Brytyjskiej zorganizowanej na 20-lecie wydania pierwszej części cyklu o HP. Odnaleźć w nim można wiele ciekawych informacji rozszerzających wiedzę o świecie HP, m. in. zapoznać się z niepublikowanymi dotąd notatkami J. K. Rowling oraz jej obrazkami, zaznajomić się z wiedzą na temat zaklęć czy nauczycieli Hogwartu.

Harry Potter. Różdżki. Kolekcja (2019) – kolejna propozycja rozszerzenia wiedzy fanów. Jest to album z pięknymi fotografiami różdżek, oprawionych opisami oraz zdjęciami ich właścicieli.

Fantastyczne Zwierzęta: Zbrodnie Grindewalda. Scenariusz oryginalny (2019) – książkowa wersja scenariuszu filmowego drugiej części Fantastycznych Zwierząt.

Prasa

W tym roku ukazały się gazetki z serii Lego: Harry Potter. Przykładem może być pierwsza część "Witaj w Hogwarcie", do której dołączona jest minifigurka Harry'ego Pottera. Z serii tej wydano też kolekcję plakatów oraz naklejkowe scenki.
Filmy

Pierwszy film z uniwersum – Harry Potter i Kamień Filozoficzny ukazał się w 2001 roku (w Polsce w 2002). Kolejne części wyprodukowano w latach 2002-2011). Wszystkie części ukazały się pod tą samą nazwą to pierwowzory książkowe. Jedynym odstępstwem był ostatnim film, który twórcy zdecydowali się podzielić na dwie części.

Gry komputerowe

Po ekranizacjach powieści pojawiały się także gry komputerowe (zarówno na PC jak i na konsole). Każda część gry pojawiała się po premierze filmu, począwszy od 2001 roku. Dodatkowo w 2003 roku stworzono grę Harry Potter. Mistrzostwa gry w quidditchu.

Zabawki i gadżety

W tej kategorii przoduje najsłynniejsza firma produkująca klocki – LEGO. Pierwsza kolekcja klocków HP pojawiła się w 2001 roku. W ubiegłym roku LEGO zdecydowało się na wypuszczenie nowej serii klocków HP oraz Fantastycznych Zwierząt. Poza klockami istnieje szereg gadżetów dla prawdziwych potteromaniaków – od swetrów po biżuterię czy przedmioty codziennego użytku, tj. kubki, talerze czy nawet wycieraczki! Każdy znajdzie coś dla siebie.

Strony internetowe

Tu warto wspomnieć o portalu www.pottermore.com powstałym z inicjatywy samej J. K. Rowling, o którym opowiem w dalszej części tekstu. Również cała rzesza fanów tworzy własne strony, blogi i fora internetowe, na których umieszczają własną twórczość związaną z uniwersum HP.

Parki rozrywki

Warner Bros. Studio Tour London – The Making of Harry Potter – jest to park rozrywki, który powstał w 2012 roku. Całe studio to jedna wielka scenografia z różnych części filmów HP. Czarodziejski świat Harry'ego Pottera – jest to odwzorowana replika zamku Hogwart, znajdująca się w Uniwersal Studio w Hollywood.

Inne

W Polsce firma Quatronum organizuje kolonie i zimowiska dla dzieci i młodzieży pt. Szkoła Czarodziejów. Kolonie organizowane są na terenach polskich pałaców i zamków (m. in. w zamku Czocha). Zajęcia odbywające się na koloniach nawiązują do uniwersum HP (np. zaraz po przyjeździe dzieci przydzielane są do swoich domów Letniej Szkoły Magii przy udziale Tiary Przydziałów.

fot. Nina Herzberg-ZIelezińska

Powyższe teksty kultury należące do cyklu HP możemy podzielić na 3 kategorie: tradycyjne (książki, dodatkowe publikacje), medialne (filmy, gry, strony internetowe) oraz inne produkty franczyzowe (prasa, zabawki, gadżety, parki rozrywki, kolonie dla dzieci). Uniwersum świata HP wykracza obecnie poza literaturę. HP funkcjonuje dziś dzięki nośnikom kultury popularnej, które Magdalena Kruk w swoim opracowaniu (Fenomen popularności małego czarodzieja. Harry Potter Joanne K. Rowling i młodzi odbiorcy, Lublin 2009) określa jako "ekstensje treści kultury" (z łac. extentio – rozszerzenie). Wśród tych nośników wymienia m. in. filmy, strony internetowe, gadżety, komiksy czy fankluby. Wszystkie wytwory kultury popularnej powstałe na kanwie uniwersum HP możemy więc nazwać ekstensjami treści kultury, ponieważ znacząco poszerzają one naszą wiedzę o magicznym świecie. I tu pojawia się pierwszy argument wskazujący na to, że możemy dziś mówić o fenomenie serii HP. Dzięki nowym nośnikom kultury popularnej, seria książkowa została niejako "przedłużona". Recepcja przygód HP nie kończy się więc na samej lekturze. Aktywność odbiorców zostaje rozszerzona. Czytelnicy po zapoznaniu się z podstawowym dziełem, sięgają po kolejne opracowania, poszukując informacji o książkach w Internecie, oglądając filmy, dzieląc się informacjami na forach internetowych. Sami czytelnicy (stający się fanami świata HP) napędzają popularność serii. Daria Janowiak w swoim tekście (Harry Potter w polskiej prasie – od książek do Potteromani, Warszawa 2014) zwraca uwagę, że książki dały jedynie początek zjawisku potteromani. Została ona (tj. Potteromania) nasilona za sprawą wyżej wymienionych ekstensji treści kultury. Według niej potteromania jest szerszym zjawiskiem społeczno-kulturowym i tylko początkowo opierała się na książkach.

Z kolei Maciej Skowera (autor publikacji: Końca nie widać. Transmedialne czary na portalu pottermore.com, Warszawa 2014) wskazuje portal pottermore.com jako przykład tekstu kultury konwergencji. Według amerykańskiego medioznawczy Henry'ego Jenkinsa konwergencja to: "przepływ treści pomiędzy różnymi platformami medialnymi oraz migracyjne zachowania odbiorców mediów (…). (…) w kulturze konwergencji przecinają się drogi starych i nowych mediów, gdzie zderzają się media fanowskie i korporacyjne, gdzie władza producentów mediów i władza konsumenta mediów wchodzą w nieprzewidywalne interakcje" (H. Jenkins, Kultura konwergencji. Zderzenie starych i nowych mediów, Warszawa 2007). Z konwergencją ściśle związane jest też pojęcie transmedialności. Według Jenkinsa jest to proces, w którym "opracowana wspólnie przez wiele osób zawartość zaczyna przepływać przez media" (M. Skowera, 2014). Takie ujęcie zainicjonowało wprowadzenie "koncepcji opowiadania transmedialnego". Takiego typu opowiadaniami są wszystkie wymienione wcześniej teksty kultury opisujące czy nawiązujące do świata magii HP. To czego czytelnicy dowiadują się z innych tekstów kultury czy też opowiadań transmedialnych, poszerza obraz świata magii. Nie jest jednak konieczne zapoznanie się z wszystkimi tekstami nawiązującymi do uniwersum HP, aby go w pełni zrozumieć. Są to jedynie uzupełnienia, które sprawiają, że wspomniane uniwersum rozszerza się o kolejne wątki i przez to staje się atrakcyjne dla wielu nowych odbiorców. O fenomenie możemy zatem mówić również dlatego, że przedstawione uniwersum HP poprzez różne teksty transmedialne daje możliwość wyboru swoim odbiorcom – np. jak ktoś nie gustuje w czytaniu książek, to może obejrzeć film.

O fenomenie popularności HP świadczy również fakt, że fascynacja magicznym światem zrodziła się z chęci utożsamiania się z jego bohaterami. J. K. Rowling dała swoim czytelnikom możliwość utożsamiania się z bohaterami powieści poprzez kilka zabiegów. Po pierwsze główni bohaterowie przedstawieni są w młodym wieku i dorastają stopniowo w kolejnych książkach. Dzieci i młodzież, którzy sięgali po powieść HP będąc w wieku jej głównych bohaterów, mogli odnieść wrażanie, że niejako dorastają wraz z bohaterami. Przez to mogli się z nimi bardziej utożsamić. Po drugie autorka dobrze skonstruowała uniwersum, gdzie mieszają się dwa światy – magiczny i realny. Czarodzieje poruszają się na płaszczyźnie dwóch światów. Wystarczy przypomnieć scenę, w której młodzi czarodzieje muszą dostać się na peron 9 i ¾, który ma znajdować się na stacji King Cross w Londynie. Taki peron dla mugoli nie istnieje, jest on jedynie dostrzegalny przez ludzi magicznych. W powieści ukazanych jest wiele różnych realnych miejsc, które pokazane są jednak oczami czarodziejów. Czytelnik zapoznający się z całym światem HP ma szerszy obraz na oba światy i to może fascynować. Również niecodzienność problemów Harry'ego może pociągać odbiorców. Z jednej strony ma on problemy, z którymi łatwo się utożsamić – jest sierotą, którą wychowują ciotka z wujem, którzy są mugolami, więc bohater musi się zmagać z wieloma przyziemnymi problemami. Z drugiej jednak strony Harry przeżywa takie przygody ze świata magicznego, z którymi czytelnik nigdy się nie zmierzy i to jest atrakcyjne.

Na fenomen uniwersum HP wpływa również kilka innych ważnych części. Po pierwsze warto wspomnieć o samym uniwersum. Jest ono bardzo rozbudowane. Sam fakt, że nie jest to jedna powieść, a cykl książek jest plusem. Zachowana jest pewna ciągłość elementów, ale są one uzupełniane o nowe akcje. Sama fabuła jest także ciekawa szczególnie dla młodych odbiorców, którzy uczęszczają jeszcze do szkoły. W powieści szkoła Hogwart jest magiczna, a nauka w niej znacznie różni się od tej w świecie rzeczywistym. Tętniący życiem świat magiczny w szkole jest niesamowity. Wystarczy spojrzeć na obrazy, które "żyją" – np. dawni dyrektorzy szkoły, którzy pełnią rolę doradców dla obecnego dyrektora. Do tego tętniącego życiem świata możemy zaliczyć również stworzenia, które wchodzą w interakcję z czarodziejami, np. przemawiający ludzkim głosem pająk Aragog. To wszystko daje możliwość ucieczki od realiów codzienności szkolnej do czegoś zupełnie innego, bardziej emocjonującego. Z kolei dla osób dorosłych świat magii zdaje się być także idealną odskocznią od szarej rzeczywistości. Daje ona również możliwość swoistego powrotu do dzieciństwa. Dostarcza szeregu emocji oraz przygody.

J. K. Rolwing sprawiła, że magiczny świat HP można nazwać dziś fenomenem, ponieważ pisząc powieść, użyła prostego języka, który jest czytelny dla każdego odbiorcy, niezależnie od wieku czy wykształcenia. Taka uniwersalność daje możliwość przyciągnięcia większej rzeszy fanów. Nie brakuje też w tekście neologizmów, które zostały stworzone przez samą autorkę, np. mugol – osoba niemagiczna, wyjec – samoczytający się list czy niezapominajka – kula, którą dostał Neville od swojej babci, która zabarwiała się na kolor czerwony, kiedy chłopiec o czymś zapominał. Również nazwy duchów i istot magicznych są oryginalne i atrakcyjne np. Prawie Bezgłowy Nick, testrale itd. Zaklęcia są z kolei wypowiadane po łacinie, np. accio, z łac. wołam, kazać przyjść, przywołać – zaklęcie przywołuje niedosięgalne przedmioty. Jest to kolejna "językowa atrakcja".

Pozostaje jednak pytanie, czy zjawisko potteromani ma dalej rację bytu? Co magiczny świat HP może nam jeszcze zaoferować? Warto spojrzeć chociażby na ciągle rozwijającą się witrynę internetową pottemore.com, która powstała z inicjatywy J. K. Rowling. Odnaleźć na niej można liczne historie opisane przez samą autorkę, które są uzupełnieniem informacji o uniwersum HP, np. możemy się w niej dowiedzieć o historii rodziny Potterów albo poszerzyć wiedzę z zakresu rodzajów magicznych transportacji. Strony tej nie jesteśmy wstanie poznać w całości, bo jest ona cały czas tworzona. Jak wskazuje sama J. K. Rowling pottemore to: "unikalne doświadczenie online". Według autorki jest to coś więcej niż zwykły portal internetowy. I ma rację! Nie znam innego przykładu tak stworzonego tekstu kultury, który jest praktycznie workiem bez dna. Ogranicza go jedynie wyobraźnia autorki, która najpewniej nie ma końca. Jak pisze Maciej Skowera (Warszawa 2014) sama nazwa pottermore (z ang. more – więcej) wskazuje na rozszerzenie informacji o uniwersum HP. Pottermore – czyli "więcej Pottera". M. Skowera uważa, że powstała w 2012 roku witryna internetowa może stać się wydłużeniem "Ery Pottera". Serwis internetowy będąc tekstem transmedialnym wpływa również na fenomen popularności HP, ponieważ tak jak wcześniej wspomniałam strona nie ma końca. Jest ona ciągle rozwijana, dodawane są do niej wątki i tak naprawdę nie wiemy co i ile J. K. Rolwing może nam jeszcze zaoferować.

Jestem przekonana, że potteromania jeszcze się nie skończyła i długo się nie skończy. Popularność magicznego świata HP tak naprawdę coraz bardziej się powiększa. Dziś możemy mówić o drugim pokoleniu czy też drugiej generacji HP, która wyrosła na kanwie popularności spin-offu HP, czyli Fantastycznych Zwierząt. Pierwsze pokolenie HP, do którego się również zaliczam, chcąc przypomnieć sobie emocje związane z pierwszymi książkami czy filmami, chętnie sięgają po nowe wytwory transmedialne, aby móc powrócić do świata magii i czarodziejów, która niegdyś ich tak fascynowała. Z kolei drugie pokolenie HP zostało "przyciągnięte" do tego uniwersum dzięki nowym treściom kultury. Zachęciły ich one do pogłębienia wiedzy o HP. Stąd też zapewne powstały decyzje o re-edycjach wcześniejszych powieści oraz tworzenie nowych produktów, np. gier mobilnych, które mają trafiać do drugiego pokolenia HP. Twórcy marki HP sprawili, że przejdzie ona do marek legendarnych i ponadczasowych. Potteromarketing, o którym pisze Stephen Brown (Magia Harry'ego Pottera. Kreowania globalnej marki, Warszawa 2008) stał się idealnym przykładem prowadzenia kampanii reklamowych i marketingowych dla marek pokroju uniwersum HP. Choć jak pisze D. Jankowiak żadnemu wytworowi kultury (zarówno literackiemu jak i filmowemu) nie udało się jeszcze pomimo swojej popularności "dosięgać do pułapu manii ustanowionego przez cykl Rowling".

Na fenomen popularności serii HP składa się więc wiele części. Uniwersum jakie stworzyła brytyjska pisarka J. K. Rowling jest niesamowicie obszerne i pozostawia mnóstwo miejsca do rozwoju. Pozostaje nam jedynie korzystać z tego co zostało już stworzone i czekać na kolejne pomysły autorki przygód Harry'ego Pottera.