Zbliża się oficjalna polska premiera najnowszego filmu Roberta Eggersa, Nosferatu. Produkcja już teraz odnosi sukcesy w Stanach Zjednoczonych, gdzie do 3 lutego zarobiła 95 milionów dolarów. To dowód na to, że tematyka wampiryczna nie traci na popularności. Choć wydaje się, że w tej dziedzinie niewiele może nas jeszcze zaskoczyć, co kilka lat pojawia się tytuł, który przyciąga uwagę widzów. Historia wampirów na ekranie sięga 1913 roku, kiedy to świat ujrzał pierwszy film z postacią wampira – The Vampire w reżyserii Roberta G. Vignola. Później przyszedł kultowy Nosferatu - symfonia grozy z 1922 roku, Dracula z 1931 roku czy Syn Draculi z 1943 roku. W 1954 roku nadeszło zaskoczenie z zupełnie nieoczekiwanej strony – telewizji. To właśnie wtedy mieszkańcy Zachodniego Wybrzeża po raz pierwszy mogli oglądać program The Vampira Show, który prowadziła tytułowa Vampiria.

W tle rozbrzmiewa niepokojąca muzyka w niskich tonach, a przed oczami ukazuje się ciemny korytarz, którego podłogę pokrywa biała mgła. Wzdłuż ścian stoją stare świeczniki, oplątane pajęczynami. Nagle, z głębi ciemności, wyłania się postać – kobieta. Zbliża się powoli, dostojnym krokiem, trzymając ręce po bokach. Jej długie, czarne włosy i wyraźnie podkreślone brwi nadają jej tajemniczy wygląd. Ubrana jest w czarną suknię z dekoltem i wyraźnym wcięciem w talii. Nie wydaje dźwięku, aż do momentu, gdy staje tuż przed kamerą. Wtedy wydobywa z siebie przerażający krzyk, a zaraz potem, z uśmiechem, mówi: „Krzyk mnie relaksuje”. Tak zaczynał się program The Vampira Show, który zapewnił postaci Vampirii miejsce w historii amerykańskiej popkultury, a odpowiedzialnej za kreację Maila Nurmi – pięć minut sławy.

Vampiria – kim była Maila Nurmi?

Maila Nurmi była córką fińskich imigrantów, którzy w latach 30. przybyli do Stanów Zjednoczonych w poszukiwaniu lepszego życia. Przez wiele lat jej miejsce urodzenia było nieznane, ponieważ sama wskazywała na Petsamo w Finlandii. Twierdziła też, że była spokrewniona z Paavo Nurmim, fińskim olimpijczykiem. Te informacje były kłamstwami, ponieważ Maila tak naprawdę przyszła na świat w Gloucester, w stanie Massachusetts, a pierwotne nazwisko jej ojca brzmiało Syrjäniemi (zmienione najprawdopodobniej z powodu trudności z wymową w Stanach Zjednoczonych). Rodzina była związana z kulturą – ojciec Maili, Onni, pracował jako redaktor w fińskojęzycznych gazetach, a matka, Sophia, dorabiała jako tłumaczka.

Dzieciństwo przyszłej Vampirii upłynęło w cieniu Wielkiego Kryzysu. Wspominała później, że często chodziła w znoszonych ubraniach, co w oczach rówieśników stawiało ją w kategorii „dziecka z ubogiego domu”. Trzymała się zresztą na uboczu, mając trudności w nawiązywaniu relacji z innymi. Jej dziwne poczucie humoru bywało obiektem drwin, a niektórzy przezywali ją „Frankenfuther”. Po latach napisała, że gdyby mogła porozmawiać z 18-letnią sobą, powiedziałaby: „Nikt nie wie, że jesteś seksowna”. Jej relacje rodzinne również nie należały do łatwych, a szczególnie trudna była więź z matką, która nie rozumiała zainteresowań córki. Maili strasznie zdenerwowała rodzicielkę, gdy powiedziała, że podczas słynnej audycji radiowej Orson Welles przemawiał bezpośrednio do niej. Matka nie pochwalała również zamiłowania do czytania komiksów, a te stanowiły ważny element tożsamości dziewczyny. Jej ulubienicą była Lady Dragon, jedna z niewielu kobiecych postaci w komiksie Terry and the Pirates. Smukła brunetka, która nigdy się nie uśmiechała. Dumna i przebiegła antagonistka głównego bohatera, prawdziwa femme fatale. I gdy zaraz po ukończeniu szkoły wyjechała do Nowego Jorku, na marginesie jednego z komiksów napisała: „Pokazałaś im! Dorosłaś i stałaś się Lady Dragon. Teraz wszyscy się przekonają. Będą jeszcze żałować”.

Wielkie miasto miało zapewnić młodej dziewczynie sławę, ale ten okres Maila wspominała raczej niechętnie: „Byłam menelem, zarabiałam tylko tyle, żeby mieć na jedzenie”. Jednak już w tym samym roku pojawiła się na okładce magazynu Glamorous Models jako modelka. Z czasem zaczęła podejmować różne prace – czytała teksty w radiu, pozowała do reklam, a także sprzedawała cygara w nowojorskich klubach jako cigarette girl. Jej ówczesny wizerunek wpisywał się w popularny wtedy styl pin-up, który charakteryzował się skąpo ubranymi, umalowanymi i uśmiechniętymi dziewczynami prezentującymi swoje wdzięki. Jednak Maila starała się modyfikować ten styl, dodając do niego elementy burleski, pulpowego science fiction i horrorów klasy B. Już w 1944 roku zaczęła dążyć do mroczniejszego wizerunku. W broadwayowskim Dr. Salkini's Spook Show wychodziła z trumny, a potem uwodzicielsko poruszała się po makiecie cmentarza.

Źródło: IMDb

Maila Nurmi – trudne początki w Hollywood

Szansa na karierę pojawiła się w 1946 roku, gdy znany reżyser Howard Hawks zaprosił Mailię do obsady swojego nowego filmu Dreadful Hollow. Miał to być gotycki horror, do którego scenariusz napisał sam William Faulkner. Maila przeprowadziła się więc do Los Angeles. Niestety, jak to często bywa, projekt został anulowany już na etapie planowania. Mimo to kobieta się nie poddała i w następnym roku wystąpiła w epizodycznej roli w dramacie Jeśli nadejdzie zima, a w 1948 roku w musicalu Romans na pełnym morzu. Role te były tak nieznaczące, że w obu przypadkach nie uwzględniono jej nawet w napisach końcowych. Świat filmu okazał się bezwzględny.

W 1949 roku wyszła za mąż za scenarzystę Deana Riesnera, co zapewniło jej pewną stabilność finansową, ale jednocześnie sprowadziło do roli gospodyni domowej. Dorywcza praca jako modelka i szatniarka nie odpowiadała jej ambicjom. Nie tak wyobrażała sobie swoje życie, więc szybko zaczęła szukać drogi ucieczki. Wspominała później, że rozważała nawet zostanie podróżującą kaznodziejką, inspirując się Aimee Semple McPherson. Chciała przyjąć imię Sister Saint Francis i głosić kazania w całym kraju. Jednak jej plany miały niewiele wspólnego z wiarą – bardziej fascynowała ją wizualna oprawa takich wydarzeń, którą postrzegała jako potencjalne źródło dochodu. Choć pomysł wydawał jej się intrygujący, ostatecznie nie doczekał się realizacji.

Narodziny Vampirii

Życiowa zmiana nadeszła w Halloween 1953 roku, gdy Maila pojawiła się na corocznym Balu Caribe, organizowanym w Earl Carroll Theatre przez tancerza i choreografa Lestera Hortona. Było to najbardziej prestiżowe przyjęcie hollywoodzkiej awangardy. Na tę okazję stworzyła mroczną kreację – pierwowzór Vampirii – inspirowaną postacią Morticii Addams z komiksu Charlesa Addamsa publikowanego w The New Yorker. Olśniła wszystkich na tyle, że zdobyła główną nagrodę za najlepszy kostium. Tym samym zwróciła na siebie uwagę Hunta Stromberga Juniora, producenta KABC-TV, kalifornijskiej filii American Broadcasting Company (ABC).

Stromberg poszukiwał sposobu na wypełnienie nocnego pasma antenowego – jego pomysłem było emitowanie horrorów i filmów science fiction klasy B. Jednak same projekcje, bez odpowiedniego wprowadzenia, wydawały się nijakie. Gospodarz (ang. host) takiego programu musiał być nietuzinkowy – ekscentryczny, z nutą seksapilu, humoru i szaleństwa. Maila wydała mu się idealną kandydatką. Zdobył jej numer i niezwłocznie zadzwonił z propozycją nie do odrzucenia. Ta wspominała, że w tamtym czasie w ogóle nie miała pojęcia, kim jest „host programu”. 

W efekcie 30 marca 1954 roku o godz. 23:00 wyemitowano pierwszy odcinek programu The Vampira Show na antenie KABC-TV. Początek już znacie, a co działo się potem, zależało od akurat emitowanego filmu. Były to tytuły, takie jak: Białe Zombie, King of the Zombies czy Strangler of the Swamp. To wtedy narodziła się Vampira – postać, której imię wymyślił mąż Maili, Dean Riesner. Stała się pierwszą w historii horror host, czyli osobą zapowiadającą i komentującą filmy grozy. Choć program nadawano jedynie lokalnie, wzbudził ogólnokrajowe zainteresowanie. Widzowie wcześniej nie widzieli niczego podobnego. Przyzwyczajeni do ugrzecznionego I Love Lucy, po 23:00 mogli oglądać postać będącą połączeniem pin-up girl i wampirzycy. Jak sama Maila wspominała po latach, w swojej kreacji chciała połączyć śmierć i seks. A krzyk przechodzący w filuterny uśmiech z intro opisała tak: „tak jakbym dostawała orgazm. Przynajmniej o taki efekt wtedy mi chodziło. Tak właśnie to grałam, w kobiecym stylu”. Jest to jeden z niewielu fragmentów show, jaki zachował się do dzisiaj. Program puszczano na żywo i niestety nie nagrywano na taśmy.

Źródło: IMDb

Vampiria – zapomniana legenda telewizji 

W kraju powstawały fankluby Vampirii, a kilka tygodni po emisji pierwszego odcinka magazyn Life opublikował aż trzystronicowy artykuł o nietypowej prowadzącej, wzbogacony jej zdjęciami. KABC-TV próbowała podsycać zainteresowanie widzów akcjami promocyjnymi, takimi jak ogłoszenie startu Vampirii w wyborach na Nocnego Burmistrza Hollywood czy przejazd ulicami Los Angeles szoferowanym Packardem z 1932 roku, w którym kobieta siedziała z czarną parasolką. Do tego Vampiria pojawiła się gościnnie w skeczu w programie The Red Skelton Show (razem z Bélą Lugosim i Lonem Chaneyem Juniorem). W latach 50., w których kultura amerykańska naznaczona była konserwatywnym makkartyzmem i kodeksem Heyesa, taka postać wybijała się ponad resztę. Sama Maila przyznała po latach: „Nigdy wcześniej czegoś takiego nie było. Publiczność była w szoku, ale i zachwycona”.

Kontrowersje wokół Maili Nurmi nasilił jej bliski związek z Jamesem Deanem, ikoną kina lat 50. Plotkarskie gazety chętnie spekulowały o ich rzekomym romansie, nazywając ją „Czarną Madonną Jamesa Deana”. 30 września 1955 roku aktor zginął w tragicznym wypadku samochodowym, co tylko podsyciło teorie spiskowe. Jedna z nich, propagowana przez magazyn Whisper, sugerowała, że Nurmi para się czarną magią i jest prawdziwą wampirzycą, wysysającą życiową energię z młodych mężczyzn. Choć postać Vampirii pojawiła się na okładkach najpoczytniejszych gazet, rozgłos ten nie przysłużył się jej karierze.

Chwila sławy w telewizji również okazała się krótkotrwała. 2 kwietnia 1955 roku jej program został zdjęty z anteny. Maila, mając prawa do swojej kreacji, przeniosła się do konkurencyjnej stacji KHJ-TV, gdzie w maju 1956 roku ruszył Vampira Returns. Jednak i tam show nie przetrwał długo – w sierpniu wyemitowano jego ostatni piętnasty odcinek. Dlaczego, mimo popularności, telewizje zrywały z nią współpracę? Biograf Maili, Scott W. Poole, nie znalazł jednoznacznej odpowiedzi, ale przypuszcza, że została wpisana na dżentelmeńską „czarną listę”. Sama Nurmi uważała, że padła ofiarą czerwonej paniki (Red Scare) – fali prześladowań osób podejrzewanych o sympatie komunistyczne. Nie miało to jednak podstaw, gdyż nie angażowała się w politykę.

Co stało się z Mailą Nurmi po zakończeniu Vampira Returns?

Kiedy hollywoodzki sen dobiegł końca, Maila ponownie stanęła przed koniecznością poszukiwania pracy. Wiedziała, że nie ma już szans na reaktywację swojego programu, ale niespodziewanie pomocną dłoń wyciągnął do niej król kinowego kiczu – Ed Wood. Reżyser zaproponował jej rolę w horrorze science fiction, dziś już kultowym Planie dziewięć z kosmosu. Choć nie miała wielkiego wyboru, postawiła jeden warunek: jej postać nie może wypowiedzieć ani jednego słowa. Wood zgodził się, i tak w 1959 roku do kin trafił jeden z najsłynniejszych niskobudżetowych filmów w historii Hollywood.

Z czasem produkcja stała się najbardziej rozpoznawalnym dziełem reżysera, a Vampira – grana przez Mailę postać zombie – ikoną kina klasy B. Co ciekawe, podobno scenariusz do swojej roli otrzymała zaledwie 15 minut przed rozpoczęciem zdjęć.

Czy jednak o takiej sławie marzyła ta ambitna kobieta? Prawdopodobnie nie. W kolejnych latach stopniowo wycofała się z życia publicznego. Sporadycznie pojawiała się w epizodycznych rolach, aż w latach 80. powróciła do niezależnych produkcji jako Vampira. Mimo to wciąż obracała się w kręgach gwiazd i show-biznesu. W tym czasie zaprzyjaźniła się również z członkami punkowego zespołu Misfits, który na albumie Walk Among Us z 1982 roku umieścił utwór Vampira, śpiewając:

Popkulturowa spuścizna Vampirii 

Choć Maila Nurmi nigdy nie zagrała wybitnej roli w hollywoodzkim filmie, sama niczego nie nakręciła, a jej sława trwała stosunkowo krótko, to jej wpływ na amerykańską popkulturę okazał się nieoceniony. Wystarczy wspomnieć, że to właśnie Vampira zainspirowała twórców postaci Morticii Addams – historia zatoczyła więc koło, gdy w 1964 roku powstał serial Rodzina Addamsów.  Jej charakterystyczny wizerunek wpłynął także na wygląd Diaboliny w disneyowskiej animacji Śpiąca królewna oraz na kreację horror host Elviry, władczyni ciemności, którą w latach 80. wykreowała Cassandra Peterson.

Przede wszystkim jednak Vampira była symbolem buntu i sprzeciwu wobec konwenansów epoki. Najlepiej oddał to jej biograf:

Sama Nurmi tłumaczyła, jaką kulturę chciała reprezentować poprzez swoją postać:

Maila Nurmi zmarła samotnie 10 stycznia 2008 roku. Mimo że stała się postacią kultową, jej historia pozostaje świadectwem bezwzględności show-biznesu i iluzorycznych obietnic, które oferuje. Czy gdyby Vampira pojawiła się dekadę później, osiągnęłaby większy sukces? A może to charakter Maili uniemożliwiał jej dłuższą karierę? Trudno dziś spekulować. Pewne jest jedno – wykorzystała swój moment. Jak sama powiedziała w jednym z wywiadów:

Źródła:

• Scott Poole, Vampira: Dark Goddess of Horror, Soft Skull, 2014
• Jacek Rokosz, Nadzy i rozszarpani. Amerykańska eksploatacja filmowa 1960–1980, Wydawnictwo PWSFTviT, 2021
• Fragmenty wywiadów z Mailą Nurmi:
  • https://youtu.be/TdfGJOaUPlw?si=QIKsjjPnnYL3_PHS [dostęp: 06.02.2025]
  • https://youtu.be/PeXaZIDK5Rk?si=ZZzJBOB6ueGOWEQA [dostęp: 06.02.2025]
• H. Greene, The real Maleficent: The surprising human face behind the "Sleeping Beauty" villain [dostęp: 06.02.2025]