Fabryka Słów

Okazją do odświeżenia sobie losów polskiego lekarza Pawła Skórzewskiego jest eleganckie, jednotomowe wydanie historii z jego udziałem, jakie zaserwowała jakiś czas temu Fabryka Słów. Ujęte w modną ostatnio, bogato zdobioną oprawę wszystkie nowele ze Skórzewskim to z jednej strony gratka dla miłośników postaci, z drugiej zaś szansa na prześledzenie losów Polaków pod zaborami. I to z pewnością duży plus tych historii – to zakotwiczenie w trudnym i bolesnym, ale też fascynującym okresie naszych dziejów, który w dodatku pozwolił autorowi miotać swoim bohaterem od norweskich fiordów po odległe, syberyjskie rubieże. Uczynienie główną postacią lekarza pozwala na dość nowatorskie spojrzenie i opisywanie losów ówczesnej Europy (i nie tylko) przez pryzmat rozwoju medycyny.

I tutaj ujawnia się dość rozległa wiedza Andrzeja Pilipiuka w przedmiotowym zakresie i jego zacięcie do gawędziarstwa. Skupia się on bardzo mocno na medycznych prekursorach, odkrywcach i badaczach, którzy przecierali szlaki w obszarze zgłębiania specyfiki ówczesnych chorób zakaźnych, ale też możliwości ich zwalczania. I choć nimb naukowości jest tutaj bardzo mocno podkreślany, to Pilipiuk – jak by nie patrzeć, pisarz fantastyczny – sięga po sztafaż fantastyki i nadnaturalności. I on stanowi często nie tylko nośną siłę osi fabularnej, ale i swoistą puentę poszczególnych nowel. I choć gros tekstów okazuje się wciągający za sprawą historycznego tła i skrupulatnego opisywania ówczesnej medycznej wiedzy – co w zakresie poznawczym jest bardzo cennym elementem lektury – to niestety niejednokrotnie puenta okazuje się nieco wymuszona i nijaka. Jakby autor miał znakomity pomysł na zawiązanie fabuły, dobrze radził sobie z rozwinięciem i uzupełnieniem o solidną dydaktyczną warstwę, ale brakowało mu w pełni konceptu na zwieńczenie poszczególnych historii, domknięcie pomysłów. A szkoda, bo w wielu historiach krył się znacząco większy potencjał, którego jednak, mam wrażenie, nie zdołał Pilipiuk w całości wykorzystać.

To nie są złe historie, zwłaszcza nieczytane jedna po drugiej, ale racjonowane co jakiś czas, pojedynczo. Unikniemy wtedy przesytu jednostajną mimo wszystko tematyką, uzyskamy większy dystans do opowieści, zatrze się nieco poczucie fabularnej schematyczności.

Znajdzie się tutaj też kilka perełek: solidne, otwierające opowiadanie Czarna Góra, bardzo zgrabne Pragnienie uśmiechu czy sięgające po egzotyczny motyw voodoo Złudzenie negacji. Ale też pojawiają się historie z niewykorzystanym potencjałem –  choćby świetnie rozpoczęty Ostatni Biskup, który kończy się nazbyt gwałtownie i nijako, by w pełni zadowolić. Nieco podobne odczucia mam względem interesujących koncepcyjnie, ale mocno spłyconych w finale 2586 kroków.

Źródło: Fabryka Słów

Jednak te niedociągnięcia fabularne nie negują faktu, że Traktat o higienie okazuje się lekturą ciekawą i wciągającą, w której obrębie Pilipiuk trochę ucieka od łatki „Wielkiego Grafomana” (którą niejako z dumą nosi). O ile lubię wczesne opowiadania o Wędrowyczu – jego najsłynniejszym bohaterze, to w późniejszych tomach jego przygód coraz wyraźniej widać swoiste „zmęczenie materiału” i ulatniający się polot samych historii. W przypadku Skórzewskiego, owszem, zdarzają się niedociągnięcia, jednak to naprawdę interesujący bohater, który dorobił się pokaźnych rozmiarów biografii, zgrabnie wplecionej w powikłane losy Rzeczpospolitej w czasie zaborów i wśród naszych rodaków, usiłujących jakoś funkcjonować pod butem zaborcy oraz w skrajnie nieprzyjaznych okolicznościach historii.

Niniejszy tom zawiera kompletny zestaw opowieści o doktorze Skórzewskim, chronologicznie uporządkowany przez autora i stanowiący ciekawy przegląd jego losów, dotąd rozsianych po licznych zbiorach i publikacjach. Dużo tutaj starożytnych legend, lokalnych przesądów i zabobonów rodzimych kultur na ziemiach, na których przyjdzie Skórzewskiemu pracować lub po których będzie podróżował. A jego medyczne wykształcenie i „badacza szkiełko i oko” konfrontowane będzie co rusz z obcym, nieznanym, mrocznym. I zazwyczaj bardzo groźnym. Te tajemnicze, wymykające się racjonalnemu osądowi siły czasem stanowić będą przebłysk zapomnianej wiedzy i starych prawd, czasem okażą się nadprzyrodzoną personifikacją mrocznych sił, które bohaterowie będą usiłowali skatalogować i ująć w karby naukowej klasyfikacji. Niekoniecznie z powodzeniem. Jednak niezmiennie – dla nas odbiorców – stanowić one będą przepustkę do przygody, do fascynującej podróży, poprzez czasy i miejsca, poprzez naukę i mistycyzm, historię i legendy oraz wierzenia.

Dla fanów Pilipiukowej prozy tom niniejszy jawi się jako pozycja obowiązkowa. Dla tych, którzy niezbyt cenią sobie przaśno-sztubackie wyczyny Jakuba Wędrowycza (z których sam Pilipiuk znany jest najbardziej), lektura Traktatu o higienie może stanowić przykład mocno odmiennego oblicza literackiego „Wielkiego Grafomana”, który wcale takim grafomanem się nie okazuje.