Nieprzewidywalna Pola Raksa

Marusia Ogoniok. Rudowłosa sanitariuszka z armii "bratniego" Związku Radzieckiego, która zawróciła w głowie Janka Kosa oraz reszcie pancernych na tyle, że gotowi byli na jej cześć mianować czołg imieniem Rudy. Rozwój jej uczucia, a potem związku z młodym Kosem był jednym z ważniejszych wątków serialu. Przeszedł już też do historii naszej kinematografii oraz szeroko rozumianej popkultury (chociażby wiele lat później, z niemałymi konsekwencjami prawnymi, śpiewała o nim Maryla Rodowicz). Jednak nie byłoby Marusi i jej sukcesu, gdyby nie ona, Pola Raksa, za której twarz… A to chyba każdy z "Autobiografii" Perfectu wie.

Apolonia Raksa. Urodziła się w roku 1941 we wsi Lida, która dziś znajduje się na terenie Białorusi. Zawierucha wojenna i postępująca ekspansja czerwonoarmistów zmusiły ją i jej rodziców do ucieczki do Polski. Tu zamieszkali we Wrocławiu. Młoda Apolonia w dorosłe życie wkraczała w ciągle odbudowującej się rzeczywistości powojennej. Początkowo jako kierunek swoich studiów wybrała polonistykę na Uniwersytecie Wrocławskim. Jak ponoć miała stwierdzić po latach, nie ciągnęło jej w tym czasie do filmów, nawet ich oglądania. Zmienił to niestety, bądź stety… bar mleczny. Będąc w jednym z takich lokali, została wypatrzona przez fotografa pracującego dla czasopisma młodzieżowego "Dookoła świata". Zaproponował jej sesję zdjęciową, na którą się zgodziła. Zdjęcia trafiły na okładkę czasopisma, a tam ktoś je zobaczył…

Maria Kaniewska. W porównywalnym czasie, gdy Apolonii Raksie robiono zdjęcia, na ekranach kin królował film jej reżyserii, Awantura o Basię, ekranizacja znanej książki Kornela Makuszyńskiego. Obraz okazał się dużym sukcesem, zwłaszcza u młodszej części widowni. Efektem tego były częste prośby widzów do reżyserki, by zrobiła kolejny, tym razem na podstawie innej książki Makuszyńskiego, "Szatan z siódmej klasy". Kaniewska przystała i zaczęła czynić niezbędne kroki, w tym te związane z wyborem aktorów. Do głównej roli (Adama Cisowskiego) został wybrany debiutujący student łódzkiej filmówki, Józef Skwark. W tym czasie również w ręce Kaniewskiej trafił egzemplarz "Dookoła…" ze zdjęciami Apolonii. Postanowiła zaryzykować i zaprosić nieznaną szerokiej publice Raksę na zdjęcia próbne. Jak się okazało, przeszła je bez problemu i dzięki temu w 1960 roku zadebiutowała na wielkim ekranie jako Wanda. Film odniósł podobny sukces jak wcześniejsza "Awantura…" (był nawet polskim kandydatem do Oscara), zaś Pola została dostrzeżona tak przez krytyków, jak i widzów. Oraz kolejnych twórców.

Antoni Bohdziewicz. To on, rok po Marii Kaniewskiej, sięgnął po Raksę w filmie politycznym "Rzeczywistość". Potem pojawiła się w "Klubie Kawalerów" Jerzego Zarzyckiego. Spotkanie z filmem zaowocowało nie tylko kolejnymi rolami i coraz lepszymi recenzjami, ale też i zmianą kierunku studiów - porzuciła polonistykę na rzecz łódzkiej filmówki, którą ukończyła w roku 1964. W tym okresie została zaszufladkowana jako sympatyczna i miła filmowa nastolatka (sama aktorka się na to nie zgadzała). W trzecim roku po rozpoczęciu kariery przyszedł obraz, który zaczął zmieniać jej image - rola w Ich dniu powszednim Aleksandra Ścibor-Rylskiego. W tym to filmie zagrała nastolatkę Grażynę, która próbowała walczyć o uczucie lekarza, Andrzeja, granego przez Zbigniewa Cybulskiego. Mimo że była to komedia, Raksa pokazała coś więcej niż dotychczas, zaś występ ten otworzył jej drogę do tworzenia postaci bardziej buntowniczych i tajemniczych.

Beata Kłosowicz. To właśnie ona była taką postacią. Raksa wcieliła się w nią w filmie Beata, opowieści o licealistce, która ucieka, gdyż nie godzi się na obłudę panującą w jej otoczeniu (na ekranie partnerował jej między innymi Marian Opania). Krytycy chwalili Raksę za naturalność oraz wielki talent, widownia coraz bardziej ją kochała, a kolejni reżyserzy proponowali jej następne, mniejsze lub większe, role. W 1964 zagrała w kostiumowym "Rękopisie znalezionym w Saragossie". Rok później Andrzej Wajda zaprosił ją do współpracy na planie Popiołów z Danielem Olbrychskim w roli głównej. W tym samym czasie, oprócz gry filmach, pojawiała się także na deskach teatrów: tych tradycyjnych (wpierw Teatru Powszechnego, potem Teatru Współczesnego), jak i Teatru Telewizji. Zmierzyła się też z serialem - wpierw w 1965 u Stanisława Barei w Kapitan Sowa na tropie, a potem była…

Marusia Ogoniok. Koniec lat 60. przyniósł tę rolę, przez którą Pola Raksa jest kojarzona do dziś. Po sześciu latach od rozpoczęcia kariery dołączyła do obsady Czterech pancernych i psa. Banałem jest powiedzieć, że serial osiągnął oszałamiający sukces, zaś na aktorów w nim grających ściągnął klątwę "Pancernych-Klossa". Szczególnie mocno "oberwało się" Januszowi Gajosowi, ale Pola Raksa też nie wyszła bez szwanku z tej przygody (między innymi utożsamienie z Marusią odbijało się na jej życiu… osobistym).

Andrzej Kostenko. W okresie pracy nad serialem Pola była z nim w związku, którego owocem był syn Marcin. Długo małżeństwo Kostenki i Raksy nie przetrwało - po trzech latach wzięli rozwód. Co do spraw artystycznych, to klątwa "Pancernych-Klossa" wydawała się być w późniejszym czasie łaskawsza dla aktorki. Po serialu o dzielnych wojakach grywała wiele, głównie w teatrze telewizji oraz filmie (tak w Polsce, jak i zagranicą, między innymi w ZSRR). Zdarzały się sporadyczne występy w serialach - jak choćby w jednym z epizodów Tulipana. I tak praktycznie do końca lat 80. XX wieku (w czasach stanu wojennego mówiono o jej romansie z Bogusławem Lindą). Krytykom oraz widzom wydawało się, że kolejne wielkie role stoją przed Raksą otworem. Jednak wydarzyło się coś, czego nikt nie umiał wytłumaczyć ani tym bardziej przewidzieć: wraz z nową epoką Pola Raksa wycofała się z aktorstwa. Wróciła tylko dwa razy - w 1993 roku jako matka głównej bohaterki w Uprowadzeniu Agaty, a potem w 1997 w sztuce teatralnej "Listy naszych czytelników" (w małej, ale znaczącej roli).

Pola Raksa. Co się z nią stało na początku lat 90.? Wiele osób zadawało sobie wtedy to pytanie. Odpowiedź przyszła z czasem: zmieniła pole zainteresowań i zajęła się projektowaniem oraz modą (jednak na szerszą skalę się z tym nie przebiła, ale to był urok tych czasów - gdy Polacy zachłysnęli się modą zachodu, a rodzimi twórcy przechodzili bez echa). W pewnym momencie prowadziła nawet swoją rubrykę na temat mody w "Rzeczpospolitej" (jednak nie trwało to długo). Od tego czasu Pola Raksa nie udziela się w mediach i nie daje wywiadów.

Apolonia Raksa. Jej przykład uczy nas, że wszystkiego w życiu nie można przewidzieć. I wszystkiego nie można być pewnym. Ale też tego, że każdy jest kowalem swojego losu. I wcale kroczenie ścieżką, która wydaje się jedynie słuszna i najłatwiejsza, nie daje w życiu tego, co najważniejsze.