Jest nieco ironii w tym, że gracze oszaleli na punkcie gry, która tak bezpośrednio nawiązuje do wymarłego gatunku literackiego. Owszem, wciąż publikuje się powieści z tego nurtu, ale dni swojej największej chwały ma już dawno za sobą.

Cyberpunk w swojej klasycznej formie rozwijał się prężnie w latach 80., pełniąc funkcję artystycznego komentarza bieżącej kondycji społeczeństwa Zachodu. I mimo że z każdym kolejnym rokiem rola wielkich korporacji w naszym życiu rośnie, a nie maleje, daleko nam do dystopijnej rzeczywistości rodem z cyberpunka. Technologia jeszcze nie zdążyła nas zdeprawować.

W tym krótkim zestawieniu zebrałem książki, które stanowią doskonałe wprowadzenie do klimatu klasycznego cyberpunka. Znajdziesz tu zarówno kilka klasycznych pozycji, jak i dzieła zupełnie nowe, którym jakimś cudem udało się przebić do masowej świadomości i odnieść sukces. Nie zawsze będą to pozycje wybitne, ale każda z nich w jakimś stopniu oddaje ducha cyberpunka.

Neuromancer. Count Zero. Mona Lisa Turbo – William Gibson

Powszechnie uważa się, że to Gibson zapoczątkował literaturę cyberpunkową. Nie jest to do końca prawda – o czym napiszę za chwilę – ale faktycznie miał ogromny wpływ na to, jaki kształt przyjął ten gatunek. W 1984 roku Neuromancer udowodnił, że w ramach skostniałego hard SF da się stworzyć coś tchnącego nowością. Gibson nie tylko zaprezentował dystopijną wizję świata rządzonego przez wielkie korporacje, jest także pomysłodawcą słowa cyberprzestrzeń, a jego szalona wyobraźnia wykreowała zasady działania globalnego internetu oraz rzeczywistości wirtualnej na wiele lat przed ich narodzinami.

Powieściowe gigamiasta przepełnione są społecznymi wyrzutkami, gotowymi złamać wszelkie zasady życia społecznego, aby egzystować w symbiozie z technologią. Dla tych ludzi ciało jest tylko narzędziem, które należy ulepszać  za pośrednictwem cyberwszczepów, aby wykorzystać jego pełne możliwości. Neuromancer ukazuje także wieczną walkę klas, typowy element cyberpunkowej rzeczywistości, starcie ubogich, uzależnionych od technologii wyrzutków oraz nieprzyzwoicie bogatych korporacji, wyzyskujących ludzi na każdym kroku.

Neuromancer wykreował także klasycznego bohatera tego gatunku – hackera działającego poza prawem, geniusza uzależnionego od technologii, który zadania trudne wykonuje od ręki, a niemożliwe na drugi dzień.

A to tylko jedna powieść z cyberpunkowego dorobku Gibsona. Nie jest to z pewnością lektura łatwa, ale mimo upływu niemal 35 lat od premiery, wciąż pozostaje niepokojąco aktualna.

Cyberpunk – Bruce Bethke

William Gibson na zawsze zostanie zapamiętany jako jeden z kluczowych twórców cyberpunka, jednak to nie on jest pomysłodawcą nazwy tego gatunku. Po raz pierwszy słowo „cyberpunk” pojawiło się w popkulturze w 1983 roku za sprawą pewnego amerykańskiego pisarza. Bruce Bethke opublikował na łamach Amazing Stories krótkie opowiadanie o tym tytule, które później przerodziło się w pełnoprawną powieść.

Historia opisana przez niego nie była co prawda dystopią na miarę Neuromancera, na próżno szukać w niej chociażby cyberprzestrzeni, ale wprowadziła do literatury archetypiczną cyberpunkową postać – geniusza komputerowego wykorzystującego swoje umiejętności w niezbyt szczytnym celu. Czytelnik śledził losy Mikeya, który włamuje się do komputerów za pośrednictwem sieci telefonicznej, dzięki czemu może manipulować swoimi ocenami czy stanem konta rodziców.

Z powodu sporu z wydawcą cała powieść nigdy nie ukazała się w powszechnej dystrybucji, ale autor udostępnił ją na licencji shareware w sieci. Każdy chętny może ściągnąć ją za darmo, a jeśli mu się spodoba – przelać na konto Bethke równowartość 5 dolarów amerykańskich. Cyberpunk dostępny jest m.in. pod tym linkiem.

Schismatrix – Bruce Sterling

Jeden z najważniejszych – obok Gibsona – twórców i propagator cyberpunka. W Polsce jest mało znany, gdyż przetłumaczono tylko trzy jego książki sprzed wielu lat. W tym Maszynę Różnicową napisaną we współpracy z Gibsonem, która była przedstawicielem gatunku steampunk. Na szczęście jednym z tytułów dostępnych na naszym rynku był Schismatrix z 1985 roku, pierwsza w pełni cyberpunkowa powieść w dorobku artysty. Przy czym dziś zdobycie jej nie będzie zbyt łatwe, gdyż nakład z 2000 roku nie został wznowiony, na Schismatriksa trzeba zapolować na rynku wtórnym albo liczyć na to, że znajdziemy ją w bibliotece.

Sterling poruszył w tej powieści problematykę przyspieszonej ewolucji, czyli metody na ulepszenie człowieka w nienaturalny sposób. W książce ścierają się poglądy dwóch grup zamieszkujących Układ Słoneczny, mechanistów oraz kształcerzy. Ci pierwsi zakładają, że najlepszą metodą na ulepszenie człowieka jest zintegrowanie go z maszyną, drudzy zaś stawiają na bardziej „naturalne” metody, czyli modyfikację ludzkiego genomu. Schismatrix jest opowieścią o tym, co to znaczy być człowiekiem i jak daleko możemy posunąć się w usprawnianiu własnego ciała, aby nie zatracić swojego człowieczeństwa.

Niestety, zbiór opowiadań Mirrorshades: The Cyberpunk Anthology opracowany pod redakcją Sterlinga nigdy nie został przetłumaczony na język polski, a to w tej książce można znaleźć teksty, które uważa się za kanoniczne przykłady klasycznego cyberpunka. W sieci można za to znaleźć tłumaczenie przedmowy do tego zbioru, które znajdziemy na stronie Magazynu Sztuki.

Zamieć – Neal Stephenson

Wyobraź sobie, że Terry Pratchett pisze książkę SF i nie jest to opowieść z cyklu The Long Earth, a rasowy cyberpunk. Zamieć Stephensona pojawiła się na rynku w 1992 roku, kiedy wydawało się, że gatunek ten odszedł już do lamusa. Powieść w prześmiewczy sposób przedstawia dystopijną wizję przyszłości, w której cyberprzestrzeń – nazywana przez autora Metawers – stanowi dla ludzi odskocznię od prawdziwego, nudnego życia. To w Metawers człowiek może być tym, kim zechce i dowolnie kształtować swoją tożsamość, co przywodzi na myśl wirtualne awatary zaprezentowane w Idoru Gibsona.