Marginesy

Komiks Kroniki Francine R. Działaczki ruchu oporu i więźniarki obozów koncentracyjnych kwiecień 1944-lipiec 1945 Borisa Golzio to francuskie spojrzenie na okres niemieckiej okupacji. Jej bohaterka Francine R. jest konspiratorką zaangażowaną w ruch oporu (Resistance). Niemcy dosyć szybko wpadają na ślad Francine i jej siostry, aresztując je kwietniowego poranka w rodzinnym domu w Pouilly-sous-Charlieu. Po krótkim śledztwie w więzieniu Combe funkcjonariusze SD i Gestapo z Aussenstelle Roanne, podległego KdS Lyon, przekazali siostry do koszar Grouchy w Saint-Étienne, a stamtąd do podparyskiego fortu Romainville.

Tydzień później zaczęła się obozowa epopeja Francine, która trafiła do niemieckiego narodowosocjalistycznego obozu koncentracyjnego Ravensbrück. Numer obozowy 38987 stał się nową obozową tożsamością Francuzki. Przedstawiła prawie półtoraroczny pobyt w niemieckim kacecie. Najpierw przeszła kwarantannę, a jej pierwszym przydziałem było komando zajmujące się rozbieraniem zmarłych. Pobyt w obozie wiązał się z pozbawieniem człowieczeństwa. Rozbieranie do naga przed esesowcami, pozbawianie własności, ścinanie włosów, lodowate i wrzące prysznice, raportowanie obecności na baczność przez kilka godzin po ciężkiej pracy fizycznej. Kobieta wiedziała o eksperymentach medycznych z testowaniem szczepionek, usuwaniem szpiku z kości czy sterylizacją. Dominującym wspomnieniem był głód, stąd kobiety ratowały się jedzeniem korzeni drzew i mleczów.

Naturalistyczna opowieść była skoncentrowana na zaspokojeniu głodu, zaś na drodze do zdobycia jedzenia stali inni więźniowie, stąd nieprzyjemne słowa o Polkach (zamkniętych tam sanitariuszkach i łączniczkach z Powstania Warszawskiego), które jako jedyne negatywnie spośród więźniarek zapisały się pamięci narratorki. Trudno jednak się dziwić reakcjom kobiet wtłoczonych w tak ekstremalne miejsce jak KZ Ravensbrück. Człowiek człowiekowi stawał się wilkiem, co potwierdzał Stanisław Grzesiuk w innych wspomnieniach Pięć lat w kacecie, pisząc w podobny sposób o egoizmie Francuzów w KZ Gusen. Obozowe przeżycia stały się piętnem dla Francine, która miała to szczęście, że została zakwalifikowana do ewakuacji szwedzkimi „białymi autobusami”. Golzio sprawdził to, co mówiła kuzynka jego babci, potwierdzając, że nie wyolbrzymiała swoich przeżyć. Wiarygodność staruszki skłoniła go upowszechnienia jej świadectwa za pomocą komiksu.

Źródło: Marginesy

Wykorzystane w komiksie kwestie Francine były zapisem ustnego świadectwa nagranego na taśmie, zaś autor pozostawił składnię języka mówionego dla wyeksponowania jego autentyczności. W niektórych miejscach pojawiły się wyróżnione na czarno odautorskie komentarze. Przejmująca opowieść Francuzki, doświadczonej obozową traumą, wiarygodnie oddała tę rzeczywistość. To szansa na dotarcie do młodszego pokolenia, które nie dość, że książek nie czyta, to ciężkimi lekturami też nie pasjonuje się za bardzo. Komiks będzie niedługo jedyną szansą na poznanie „poważnej” historii przez nowe pokolenie ery postpiśmiennej.

Kroniki Francine R. to rysunkowo bardzo klasyczna opowieść komiksowa. Golzio balansuje pomiędzy detalem a płaskim tłem, bardzo umiejętnie wprowadzając nieliczne akcenty kolorystyczne poza podstawową gamą beżu, szarości i czerni – odnosząc się w ten sposób do archaizującej sepii. Twarze postaci są umowne, przypominają manekiny, co jest chwytem estetycznym znanym francuskiemu komiksowi. Autor zaprezentował komiks artystycznie zachowawczy, ale jego tematyka wymagała tradycyjnej formy.

Francuska historia obozowa przypomina, że reżim niemieckiej okupacji oraz terror wobec obywateli francuskich różnił się od tego, z czym mogliśmy obcować chociażby w polskich opowieściach. Jednak poważną zaletą Kronik Francine R. jest tkwiący w komiksie walor edukacyjno-poznawczy. Ważne jest zarysowanie odmiennego od polskiego punktu widzenia, stąd ważna jest świadomość posiadania przez Francuzkę prawa do swojej pamięci. Komiks Borisa Golzio jest warty poznania, bo w przeciwnym razie możemy nie doczekać dzieła polskiego rysownika na temat przeżyć polskich więźniarek KZ Ravensbrück.