Wygoda - recenzja książki

ArtRage

Już od kilku, a może nawet kilkunastu lat, żyjemy w złotym czasie opowieści o osobistych doświadczeniach związanych z małymi ojczyznami. W zrozumiały sposób w przypadku tekstów powstających współcześnie często chodzi głównie o kwestie dotyczące tożsamości gubionych w poprzednich pokoleniach i odnajdywanych na nowo, widzianych teraz z zupełnie innej perspektywy. Dwutygodnik przygotował niedawno numer Po naszemu, dotyczący regionalnych kwestii językowych, Joanna Wilengowska dostała rok temu Nagrodę Literacką Gdynia za błyskotliwego Króla Warmii i Saturna. Wygoda – niewielka powieść, czy raczej zbiór krótkich scenek, anegdot i refleksji Natalki Suszczyńskiej – wpisuje się w ten nurt, jednocześnie spoglądając na sprawę „bycia z pogranicza” świeżo i oryginalnie.

Dla tonu opowieści symboliczne znaczenie ma jeden z pierwszych rozdziałów. Jak wymyślić sobie rodzinę, opisuje z humorem odrabianie szkolnej pracy domowej polegającej na odtworzeniu (czy też, jak się okazuje, wykreowaniu) własnego drzewa genealogicznego. Narratorka zna fragmenty rodzinnej podlaskiej historii, a resztę postanawia twórczo uzupełnić. Zdaje sobie sprawę, że powinno być w niej miejsce dla prawosławnych i katolików, że dzieci niegdyś miewano więcej, że pewne imiona nie wzbudzą kontrowersji, a inne byłyby zupełnie nie na miejscu. Układaniem fragmentów, niepasujących do siebie puzzli (niewygładzonych, bo po prostu żywych), zajmuje się cała książka. Proste scenariusze plączą się, trafiają w ślepe zaułki. Szukanie własnych korzeni brzmi właściwie, dumnie i na czasie, ale już praktyka nauki białoruskiego (szybko zastąpionego rosyjskim) okazuje się prozaicznie męcząca. Prawosławna tożsamość dziadka wskakuje płynnie na miejsce wcześniejszej identyfikacji partyjnej, a marzenie o powrocie do pięknego języka przodków wiąże się z dziadkową pogardą do faktycznie używanej przez miejscowych „chachłackiej” gwary.

Źródło: ArtRage

Tytułowa Wygoda to jedno z najstarszych białostockich osiedli. Jedną z zalet książki Suszczyńskiej jest pokazanie prawdziwszej, bardziej wielobarwnej twarzy miasta (jednego z moich ulubionych w Polsce), kojarzonego często z Białą siłą. Czarną pamięcią Marcina Kąckiego. Oczywiście w tle rodzinnych opowieści pojawiają się budzące lęk, grasujące po okolicy po wojnie bandy, ale czytamy też o zupełnie innym bandzie: ZERO-85. Z podszytą sentymentem ironią wspominamy nawet złote lata polskiego sidingu (co rzecz jasna przywodzi na myśl Wojnę polsko-ruską pod flagą biało-czerwoną Doroty Masłowskiej). W odróżnieniu od przywołanej wcześniej Wilengowskiej Suszczyńska nie opowiada się jednoznacznie po stronie odzyskanej, czy raczej odzyskiwanej tożsamości. Wydaje się uczciwie przyznawać do pewnej bezradności wobec związanych z nią wyborów, uciekając pod koniec Wygody w kierunku literackiej fantazji. I dobrze. O drzewach genealogicznych warto pisać, nawet jeśli – a może zwłaszcza jeśli – część z nich to tylko kreacja naszych zbiorowych wyobraźni.