W dzisiejszych czasach każde społeczeństwo posiada własne, oparte na niepisanych ustaleniach, normy zachowań, filozofie życiowe oraz kryteria, którymi kieruje swoje czyny. Czasem jednak występują w danej części społeczeństwa jednostki lub grupy, które reprezentują inny wymiar myślenia, wygląd, kulturę albo umiejętności, które mogą budzić niedowierzanie, lęk, oburzenie lub nawet wrogość reszty otoczenia. Wtedy następuje zjawisko nazywane wykluczeniem lub izolacją społeczną. Doskonale ten rodzaj środowiskowej banicji ukazuje kino i telewizja, w której nie brakuje ekranowych wyrzutków. Postanowiliśmy się temu przyjrzeć.

Na początku chciałbym zająć się pewnym specyficznym rodzajem wykluczenia, które możemy zobaczyć tylko w produkcjach filmowych i telewizyjnych. Chodzi tutaj o izolacje od społeczeństwa w wyniku posiadania pewnych niespotykanych umiejętności. Najlepszym przykładem tego zjawiska są oczywiście produkcje komiksowe, szczególnie z uniwersum X-Men. W tym wypadku, w najbardziej obrazowy i oddziałujący na emocje widza sposób mamy ukazanie cierpienia całych grup osób posiadających niezwykłe, lecz przerażające zwykłych ludzi dary. Jest to książkowy przykład strachu przed nieznanym i niewytłumaczalnym. Często w wypadku mutantów ze szkoły Charlesa Xaviera i reszty ich pobratymców celem jest rozwijanie swoich umiejętności dla dobrych celów albo po prostu zwykła chęć przetrwania. Z czasem w nielicznych jednostkach posiadających niezwykłe umiejętności rodzi się pragnienie zemsty na reszcie społeczeństwa, ale wynika ono właśnie ze sposobu wykluczenia, które nie pozostawia wyboru. Wydawać by się mogło, że Magneto jest antagonistą z przymusu, a takie postacie jak William Stryker z X2 czy Bolivar Trask z X-Men: Days of Future Past są czarnymi charakterami z wyboru i trochę właśnie ze strachu przed czymś nowym.

Nie szukając daleko, w innym uniwersum, czyli MCU, jedna z produkcji zaoferowała nam pewien rodzaj wykluczenia, również kierowanego strachem ogółu. Chodzi tutaj oczywiście o produkcję Kapitan Ameryka: Wojna Bohaterów i tak zwane Sokovia Accords, porozumienie o rejestracji superbohaterów. Ten akt jest przejawem właśnie pewnego wykluczenia osób ze specjalnymi umiejętnościami pod warunkiem, że podporządkują się jego założeniom. W przeciwnym wypadku przedstawiciele obdarowanych mocami stają się społecznymi pariasami, których traktuje się na równi z kryminalistami. Ten ekranowy przypadek ukazuje w doskonały sposób jak inność, tutaj wynikająca z posiadanych specjalnych mocy, podlega kategoryzacji, według której muszą postępować bohaterowie, którzy powinni bez żadnych zahamowań stać na straży ludzkiego dobra. Wychodząc poza ramy komiksowych produkcji podobny rodzaj wykluczenia możemy dostrzec na ekranie w serii Niezgodna, gdzie ludzie posiadający cechy więcej niż jednej frakcji stają się przedmiotem prześladowań i polowania, a w konsekwencji są mordowani. Tutaj także nienawiść i odepchnięcie od społeczeństwa wynika ze strachu, że takie osoby mogą zaburzyć istniejący porządek.

Drugą kategorią wykluczenia, które możemy dostrzec w produkcjach filmowych i telewizyjnych jest wyparcie ze społeczeństwa poprzez odmienne postrzeganie świata, filozofię życiową i sposób myślenia. Dobrym przykładem staje się tutaj film Equilibrium,w którym na marginesie cywilizacji znajdują się te osoby bądź grupy wykazujące się emocjami, kochające sztukę lub ujawniające uczucia dla najmniejszych przejawów piękna. W przypadku tej produkcji takie zachowanie traktowane jest jako aberracja, wręcz patologia, którą należy zwalczać. Jednak śmiało można stwierdzić, że życie bez emocji byłoby bezbarwne i pozbawione wszelkiej wyjątkowości, dlatego to widowisko w bardzo ciekawy sposób pokazuje schemat odwrócenia ról w pewnym momencie, gdzie grupą uprzywilejowaną stają się wkrótce ludzie podatni na bodźce zewnętrzne. Reprezentowanie sposobu myślenia innego niż reszta wokół i interesowanie się mniej popularnymi rzeczami bardzo często wiązane jest na ekranie ze schematem wykluczenia. To może być nerd kochający komputery i popkulturę, artysta zajmujący się malarstwem czy ktoś uprawiający jakiś mało znany sport. Bardzo dobrymi przykładami takiego ukazania tematu są dwie produkcje, seria Zemsta frajerów oraz Billy Elliot. Główni bohaterowie tych obrazów są wyśmiewani przez resztę lokalnego środowiska ze względu na swoje pasje i związane z nimi pewne zwyczaje oraz zachowania, które nie wpisują się w obowiązujący w środowisku kanon obszaru zainteresowań. Zwykle zaprezentowany w tych przykładach sposób usuwania na margines danej osoby bądź grupy jest związany ze zjawiskiem tak zwanego owczego pędu, gdzie tłumy osób naśladują dany trend, co przekłada się na trudność w wykreowaniu pewnego oryginalnego toku zachowań. Jednak ponownie mamy tutaj do czynienia z wykluczeniem, które jest przekuwane na sukces. Te filmy pokazują jak spełnianie marzeń wymyka się wszelkim granicom kategoryzowania społecznego. Natomiast jeśli chodzi o usunięcie poza granice społeczeństwa ze względu na filozofię życiową świetnym przykładem jest tutaj tegoroczna produkcja Captain Fantastic, w której ojciec stara się wychowywać dzieci z dala od macek kapitalizmu i kultury masowej. Przez to jest także źle postrzegany między innymi przez członków rodziny swojej zmarłej żony. Obiektem wykluczenia jest tu właśnie inne postrzeganie ludzkiej egzystencji, systemu wartości, jak i pogoni społeczeństwa za dobrami materialnymi. Tak naprawdę w pewnym momencie nie wiemy, kto jest elementem wykluczonym, rodzina głównego bohatera czy całe społeczeństwo wokół.

Ostatnią grupą, którą pozwolę sobie omówić w tym artykule jest społeczność wykluczona ze względu na swoje fizyczne mankamenty, kolor skóry czy także orientację seksualną, co jest bardzo już wyeksploatowanym tematem w produkcjach filmowych i telewizyjnych. Zacznijmy od pierwszego elementu. Historia małego oraz dużego ekranu zna wiele opowieści, w których szczególnie postacie uczniów są wykluczane z grona rówieśników przez swoje wizualne oraz przeszkadzające w komunikowaniu wady. Nie należy szukać daleko. W filmie To, Bill Denbrough jest wyśmiewany przez starszych kolegów ze względu na swoją wadę wymowy, podobnie jak Dustin Henderson, jeden z młodych bohaterów bardzo popularnego obecnie serialu Stranger Things. W innej hitowej produkcji telewizyjnej, Grze o tron także mamy pewien rodzaj wykluczenia dwóch bohaterów ze względu na ułomności fizyczne. Mam na myśli tutaj braci Lannisterów, Jaimiego oraz Tyriona, jednego pozbawionego dłoni, drugiego urodzonego jako karła, co wyklucza ich z wielu zadań i roli społecznych. Jednak w tych wypadkach tak naprawdę chodzi, aby przekuć swoje wady na sukces, co może przezwyciężyć wszelkie kompleksy. Inaczej to się ma do ekranowego przedstawienia usunięcia poza nawias społeczny osób o innej orientacji seksualnej i kolorze skóry, co jest ukazaniem rasistowskiego podejścia i braku tolerancji danej grupy społecznej. Mamy z tym do czynienia w takich produkcjach jak Więzień nienawiści, Django czy Shameless - Niepokorni. W nich osoby homoseksualne lub posiadające inny kolor skóry są uważane przez głównych bohaterów lub postacie drugoplanowe jako istoty chore, a nawet podrzędne, które można traktować w sposób przedmiotowy. Na podstawie zestawienia ze sobą tych dwóch dzieł dostajemy pełny obraz zacofania kulturowego i braku tolerancji, które rozwijało się przez lata. Mimo dużego wyeksploatowania tematu wykluczenia osób innych orientacji i koloru skóry na ekranie, historie związane z tymi sprawami nadal będą poruszane, ponieważ ciągle tolerancja na świecie osiąga progres z dnia na dzień, któremu jednak daleko do zadowalającego poziomu.

Przez wiele lat rozwoju kina i telewizji wraz z widzami dorastała otwartość na wszelkie przejawy oryginalności czy inności. W obecnych czasach niespotykane pasje, wady fizyczne czy inny sposób myślenia nie wzbudzają już takiego szoku jak kilkadziesiąt lat temu. Jednak schemat wykluczenia nadal stanowi ważny element fabuł sporej ilości filmów i seriali, podejmując się nowych kierunków w ukazywaniu cierpienia wyalienowanej ze społeczeństwa grupy bądź jednostki.

The Gifted - nowy serial o mutantach ze świata X-Menów można oglądać w każdy wtorek o 21:00 na kanale FOX.